Amputacja to zabieg, który polega na chirurgicznym odcięciu całej kończyny lub jej części na poziomie kości oraz opracowaniu kikuta. Wskazania do amputacji obejmują uszkodzenia kończyny w stopniu uniemożliwiającym zachowanie lub przywrócenie jej funkcji. Dotyczy to zarówno uszkodzeń chemicznych, mechanicznych, termicznych jak i elektrycznych. Amputację wymuszają na przykład odmrożenia IV stopnia, zmiażdżenia lub zwęglenia kończyny.
Rehabilitacja po amputacji
Leczenie w przypadku amputacji w obrębie kończyny dolnej obejmuje:
- fizykoterapię;
- kinezyterapię;
- masaż (leczniczy oraz drenaż limfatyczny);
- terapię ułożeniową;
- mobilizację blizny;
- naukę chodzenia;
- farmakoterapię;
- psychoterapię;
- hartowanie kikuta;
- zastosowanie sprzętu ortopedycznego.
Zobacz również: Leczenie blizn w sposób kompleksowy.
Fizykoterapia
Uznaje się, że w celu zmniejszania bólu fantomowego, szczególnie korzystna jest elektrostymulacja prądami TENS. Dodatkowo wykorzystuje się jonoforezę oraz lecznicze działanie promieniowania nadfioletowego UV.
Kinezyterapia
Ma na celu przede wszystkim zapobieganie przykurczom mięśni lub zanikom mięśniowym i wzmacnianie siły mięśniowej. Dodatkowo poprawia krążenie końca kikuta oraz rozluźnia zrosty blizn pooperacyjnych. Wykonuje się ćwiczenia czynne, a następnie ćwiczenia oporowe. Kinezyterapię wprowadza się po ustąpieniu wrażliwości kikuta, co następuje zwykle po trzecim tygodniu od operacji.
Przykłady ćwiczeń w przypadku amputacji w obrębie uda.
- Pozycja leżenia tyłem, kończyna dolna zdrowa zgięta w stawie kolanowym opiera się o podłoże. Pacjent ma za zadanie unieść biodra do góry.
- Pozycja leżenia przodem, ręce pacjenta splecione za plecami. Pada polecenie uniesienia nogi zdrowej i kikuta oraz tułowia do góry.
Przykłady ćwiczeń w przypadku amputacji poniżej kolana.
- Pozycja leżenia tyłem, kolano w kończynie operowanej znajduje się na brzegu leżanki. Pacjent ma za zadanie zgiąć kolano, opuszczając kikut na dół.
- Pozycja leżenia przodem, miękka i płaska poduszka umieszczona pod kolanem. Pacjent próbuje delikatnie wcisnąć kończynę w poduszkę powodując napięcie mięśni.
Masaże
Terapia w przypadku amputacji w obrębie uda opiera się na profilaktyce przykurczy zgięciowo-odwodzeniowych w stawie biodrowym. W przypadku operacji poniżej kolana podstawą jest zapobieganie przykurczom w stawie kolanowym.
Masaże po amputacji w obrębie uda
Przeprowadza się masaż pobudzający mięśni prostujących i przywodzących staw biodrowy (mięśnie pośladkowe, tylna strona uda oraz grupa przywodzicieli przyśrodkowych uda). Przednią i boczną część uda masuje się rozluźniająco.
Masaże po amputacji poniżej kolana
Wykonuje się masaż pobudzający na mięśniach przedniej strony uda. Natomiast masaż rozluźniający stosuje się na tylnej stronie uda oraz pozostałej części mięśnia brzuchatego łydki.
Często wynikiem operacji są obrzęki limfatyczne. Wówczas wprowadza się techniki zmniejszające obrzęki (drenaż limfatyczny, terapia ułożeniowa, kompresjoterapia).
Zobacz również: Kompleksowa terapia obrzęków.
Terapia ułożeniowa
Terapia ułożeniowa uzależniona jest od poziomu amputacji. Jeśli zabieg został przeprowadzony na poziomie uda, w celu zapobiegania przykurczom pacjent powinien układać się na brzuchu. W przypadku amputacji poniżej kolana zaleca się leżenie tyłem. Terapia ułożeniowa mająca na celu zapobiegać obrzękom limfatycznym polega na lekkim uniesieniu operowanej kończyny dolnej do góry.
Hartowanie kikuta i formowanie
Wstępne formowanie przeprowadza chirurg. Kształt kikuta może jednak ulec zmianie ze względu na poamputacyjny obrzęk. Aby zachować jego odpowiednią formę wykonuje się bandażowanie. W tym celu wykorzystuje się elastyczną opaskę o szerokości do 25 cm. Bandaż prowadzi się wzdłuż osi długiej kikuta od przodu do tyłu. Następnie w jego górnej części nakłada się 1 obwój w celu utrzymania opatrunku, po czym schodzi się ukośnie na jego koniec. Ostateczny kształt ma przypominać ściśnięty stożek. Bandaż zakłada się 3 razy dziennie, ponieważ ma on tendencję do obluźniania się.
Zobacz również: Wady i choroby kikutów.
Hartowanie kikuta ma na celu zmniejszenie jego wrażliwości na dotyk, tarcie i ucisk, co jest szczególnie ważne podczas zakładania i noszenia protez. Rozpoczyna się po wygojeniu rany ze szczególną ostrożnością w okolicy blizn. Początkowo polega na delikatnym oklepywaniu kikuta, a po zagojeniu się na intensywnych masażach. Inną metodą hartującą jest naprzemienne wykorzystywanie niskich i wysokich temperatur.
Farmakoterapia
Farmakoterapia wiąże się z podawaniem leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych i przeciwobrzękowych.
Psychoterapia
Psychoterapia jest niezbędna, aby pacjent zaakceptował zmianę w organizmie. Osoby po amputacji często wykazują zmniejszoną motywację do życia lub popadają w depresję. Konieczna jest rozmowa psychologa (niekiedy psychiatry) zarówno z osobą operowaną jak i jej najbliższym otoczeniem. Celem leczenia jest także zmniejszenie bólu fantomowego. To zjawisko polegające na odczuwaniu przez pacjenta mrowienia, drętwienia czy swędzenia kikuta. Niekiedy istnieje przekonanie, że można poruszać nieobecną częścią nogi.
Zaopatrzenie ortopedyczne i pionizacja
Niezwykle ważna po amputacji kończyny dolnej jest wczesna pionizacja, już w pierwszej dobie po operacji. Po odcięciu w obrębie nogi jest to szczególnie utrudnione.
Pionizacja rozpoczyna się próbami unoszenia ciała na kończynach górnych i siadania na łóżku. Dopiero później można stopniowo wprowadzić próby stawiania pierwszych kroków (w około 4 dobie po operacji). Nauka pionizacji zawsze odbywa się w asyście personelu medycznego lub rodziny.
Zobacz również: Pionizacja pacjenta i nauka chodzenia.
Konieczne jest także zamówienie odpowiednio dopasowanej protezy, która jest wykonywana indywidualnie dla każdego pacjenta, po pobraniu niezbędnych pomiarów. Do momentu dostarczenia protezy pacjent stara się poruszać za pomocą kul ortopedycznych pachowych. Po założeniu protezy można zmienić je na kule łokciowe. Po pewnym czasie, gdy osoba wykształci równowagę oraz wzmocni mięśnie, można odstawić jedną kulę, a następnie zamienić ją na laskę. Ostatecznym celem pionizacji jest możliwość samodzielnego poruszania się.
Podsumowanie
Amputacja w obrębie kończyny dolnej i wykonywana po zabiegu rehabilitacja jest procesem długim i złożonym. Aby efekt był zadowalający wymagana jest obecność wielu form leczenia.
Polecane produkty:
|
Plastry do kinesiotapingu
Zapewniają skuteczną i bezinwazyjną metodę w walce z bólem układu mięśniowo-nerwowego. Dodatkowo korzystnie wpływają na poprawę krążenia krwi oraz limfy, zapewniając przy tym wygodę podczas noszenia. Zobacz więcej... |
|
Plastry kinesiotaping
Taśmy Kinesio Tex Classic to oryginalne, japońskie plastry znane i cenione od lat przez fizjoterapeutów na całym świecie. Stworzone zostały i do tej pory nadzorowane są przez doktora Kenzo Kase. Taśmy te zapewniają skuteczną i bezinwazyjną metodę w walce Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Szczęsny G., Amputacje urazowe kończyn, Klinika Ortopedii i Traumatologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, 2016.
- Magiera L., Klasyczny masaż leczniczy, BIO-STYL, Kraków 2006.
- Mika T., Fizykoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 1996.
- Kruczyński J., Szulc A., Wiktora Degi Ortopedia i rehabilitacja. Wybrane zagadnienia z zakresu chorób i urazów narządu ruchu dla studentów i lekarzy, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2015.
