Żelazo

Żelazo (symbol: Fe, łac. ferrum) to pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, bez względu na wiek czy płeć. Występuje w ciele człowieka na stałym poziomie wynoszącym 3-4 g, jednak musi być dostarczany wraz z pożywieniem.

Żelazo – zalecane dzienne spożycie

Zalecane dzienne spożycie dla żelaza wyznaczono na podstawie oszacowanego przeciętnego zapotrzebowania, które chroni przed niedoborem tego pierwiastka i utrzymuje jego zapasy na odpowiednim poziomie u osób stosujących dietę mieszaną. Uważa się, że spożycie żelaza powinno wynosić dla:

• mężczyzn 8 mg/dzień;
• kobiety 18 mg/dzień;
• kobiet w ciąży do 27 mg/dzień;
• kobiet karmiących piersią do 9 mg/dzień.

Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo występuje także u dzieci, nastolatków oraz dawców krwi. Dodatkowo dzienne spożycie powinno być wyższe u osób intensywnie trenujących, zwłaszcza atletów wyczynowych i biegających w maratonach.

Rola żelaza w organizmie

Żelazo odgrywa istotną rolę w magazynowaniu i transporcie tlenu, w mitochondrialnych procesach przekazywania elektronów oraz w wielu reakcjach oksydacyjnych i redukcyjnych w organizmie. Niezwykle ważną, aktywną formą żelaza są białka hemowe, np. hemoglobina, mioglobina i cytochromy. Białka hemowe uczestniczą w licznych procesach biologicznych, takich jak: kataliza biochemiczna, detekcja stężenia gazów biologicznych (O2, NO, CO), regulacja ekspresji genów, regulacja rytmu dobowego.

Hemoglobina transportuje tlen z płuc do wszystkich narządów i komórek ciała, zaś mioglobina transportuje i krótkotrwale przechowuje tlen w mięśniach. Z kolei cytochrom służy jako nośnik elektronów podczas syntezy ATP.

Dodatkowo żelazo wpływa na skurcz naczyń krwionośnych, neuroprzekaźnictwo i funkcjonowanie układu immunologicznego. Stanowi także kofaktor enzymów antyoksydacyjnych, a jego aktywne formy biorą udział w biosyntezie hormonów steroidowych i witaminy D.

Żelazo hemowe i żelazo niehemowe

W żywności żelazo występuje w postaci:

• hemowej (w produktach mięsnych) – w cząsteczce tej żelazo jest wbudowane w pierścień porfirynowy, z którego uwolnione w reakcji z oksydazą hemową jest przyswajalne aż w 20-30%;
• niehemowej (w produktach roślinnych) – ma formę dwuwartościowych soli, a po spożyciu wchłania się na poziomie 1-6%.

Podsumowując znacznie lepiej przyswaja się żelazo z produktów pochodzenia zwierzęcego, czyli żelazo hemowe.

Zobacz również: Żelazo hemowe i niehemowe.

Żelazo – źródła

Świetnym źródłem żelaza hemowego są mięso, żółtko jaj oraz podroby. Ciekawostką jest, że żelazo obecne w Spirulinie (niebieskozielonej aldze) wchłania się równie skutecznie, jak żelazo hemowe. Może być więc świetną alternatywą mięsa w przypadku wegan i wegetarian. Ryby nie są szczególnie bogate w ten pierwiastek. Z kolei źródłami żelaza niehemowego są m.in. produkty zbożowe, szpinak, buraki, jaja, orzechy, rośliny strączkowe.

Niedobór żelaza

Pomimo powszechności w występowaniu żelaza w żywności, jak i jego stabilnej, względnie zamkniętej homeostazy w organizmie, istnieje znaczący problem niedoboru tego pierwiastka. Dotyczy on nawet do 30% populacji w naszym kraju. Niedobór żelaza w organizmie człowieka obejmuje następujące objawy:

• brak apetytu;
• ogólne zmęczenie i osłabienie organizmu;
• obniżenie zdolności funkcjonalnych, w tym spadek produkcji ATP;
• pogorszenie koncentracji i problemy z nauką;
• zwiększona wrażliwość na zimno;
• przyspieszenie oddechu po wysiłku;
• bladość i suchość skóry;
• wypadanie włosów, łamliwe i łyżeczkowate paznokcie;
• duszność wysiłkowa, przyspieszone bicie serca, palpitacje;
• zawroty głowy;
• zwiększona skłonność do infekcji;
• niedokrwistość;
• zwiększone wytwarzanie kwasu mlekowego;
• pękająca skóra wokół ust, zapalenie języka, atrofia śluzówki nosa i policzków;
• dysfagia;
• osłabienie syntezy hormonów tarczycy.

Niedobór żelaza jest niezwykle niebezpieczny w ciąży, ponieważ może powodować zwiększone ryzyko deformacji płodu. Występuje również ryzyko przedwczesnego porodu.

Na niedobór omawianego pierwiastka narażone są przede wszystkim osoby z upośledzonym wchłanianiem, najczęściej w przebiegu niektórych chorób. Mowa tu przede wszystkim o takich jak:

• wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
• zapalenie żołądka;
• fenyloketonuria;
• niedokrwistość nerkowa;
• celiakia;
• zespół krótkiego jelita.

Czynnikiem ryzyka są także zaburzenia redystrybucji, co ma miejsce przy przewlekłych stanach zapalnych czy nowotworach z wysokim zapotrzebowaniem na żelazo. Utrata żelaza z organizmu może nastąpić w przebiegu bulimii, menstruacji u kobiet, silnych krwawieniach z dróg rodnych i chorobach pierwotniakowych.

Ważna jest również codzienna dieta. Niedobór żelaza może pojawić się u osób przestrzegających diety wegetariańskiej, diety makrobiotycznej oraz spożywających zbyt duże ilości kawy i herbaty. Czynnikiem ryzyka niedoboru jest też niedożywienie.

Żelazo – zastosowanie w medycynie

W medycynie często wykorzystuje się doustne preparaty żelaza, które powinny być podawane między posiłkami. Żelazo przyjmowane na pusty żołądek może powodować skutki uboczne ze strony układu pokarmowego.

Żelazo w medycynie stosuje się głównie w leczeniu:

• zespołu niespokojnych nóg;
• anemii nerkowej;
• niedoborów żelaza wynikających z różnych przyczyn.

Należy unikać leczenia żelazem bez konsultacji z lekarzem. Suplementacja powinna być zalecona przez lekarza, tylko po zdiagnozowaniu niedoboru tego pierwiastka na podstawie wyników hematologicznych lub różnicowania diagnostycznego.

Żelazo – interakcje z lekami

Lepsze wchłanianie żelaza w drogach pokarmowych powoduje witamina C, ponieważ wzmacnia ona wchłanianie niehemowego żelaza przez redukcję trójwartościowego żelaza w łatwiej wchłanialne formy dwuwartościowe. Biodostępność żelaza zwiększają również:

• kwas cytrynowy;
• kwas mlekowy;
• kwas jabłkowy;
• niektóre aminokwasy, np. cysteina czy metionina.

Upośledzenie wchłaniania żelaza następuje przy jednoczesnej podaży bifosforanów, środków zobojętniających kwas solny, środków przeczyszczających, neomycyny, aspiryny, tetracykliny, kwasu fitynowego oraz kwasu szczawiowego. Zmniejszenie biodostępności żelaza ma miejsce także przy alkoholizmie i zbyt wysokiej podaży produktów mlecznych lub polifenoli.

Spirulina + Żelazo - wsparcie dla hemoglobiny Spirulina + Żelazo od bioalgi jest 100% naturalnym, roślinnym źródłem żelaza. Jest bardzo dobrze przyswajalne przez organizm człowieka, dzięki czemu uzupełnia niedobory żelaza, ale również innych, ważnych składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego Zobacz więcej...

Bibliografia

• Grober U., Mikroskładniki odżywcze, Wydawnictwo MedPharm Polska, Wrocław 2010.
• Kiełbik P., Godlewski M., Niedobory i strategie suplementacji żelaza we wczesnym okresie postnatalnym, Życie weterynaryjne, 2/2017.
• Lipiński P., Starzyński R., Styś A., Gajowiak A., Staroń R., Metabolizm hemu jako integralny element homeostazy żelaza, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 68/2014.
• Kuras M., Zielińska-Pisklak M., Perz K., Szeleszczuk Ł., Żelazo i cynk – główne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, Lek w Polsce, 5/2015.
• Korzeniowska K., Wietlicka I., Jabłecka A., Zaburzenia gospodarki żelaza. Część 2. Niedobory żelaza, Farmacja Współczesna, 5/2012.