Zimnolecznictwo

Zimnolecznictwo (leczenie zimnem) ma nieco krótszą historię niż ciepłolecznictwo. Jednak mimo tego zyskało ogromną popularność w fizykoterapii i nie tylko. Wpływ niskich temperatur na organizm człowieka wynika z uruchomienia fizjologicznych mechanizmów pozwalających zachować homeostazę cieplną. Reakcja zależy od powierzchni ciała, na którą oddziałujemy. Jak do wszystkich zabiegów fizykoterapeutycznych, tak i tutaj wyróżnia się przeciwwskazania do zastosowania zimna.

Na czym polega zimnolecznictwo?

Jeszcze do II połowy ubiegłego wieku zimnolecznictwo stosowano wyłącznie do zmniejszania konsekwencji urazów (obrzęk, krwawienie i ból), wykorzystując pierwszą reakcję organizmu na zimno, czyli odruchowy skurcz naczyń krwionośnych. Wraz z rozwojem medycyny i technologii zaczęto stosować zimnolecznictwo na większą skalę. W chirurgii wykorzystuje się je celem przerwania tkanek (bardzo niskie temperatury mogą działać jak nóż) oraz wywołania kontrolowanej martwicy (koagulacja). Zabiegi z użyciem niskich temperatur przywykło się nazywać krioterapią.

W praktyce (w fizykoterapii i warunkach domowych) zimnolecznictwo polega na poddaniu tkanek działaniu niskich temperatur. Można do tego wykorzystywać chłodne / zimne okłady (np. woreczki z lodem, mrożonki, żele przechowywane w lodówce) lub specjalne urządzenia wykorzystujące ciekły azot.

Zobacz również: Fala uderzeniowa.

Wpływ zimna na organizm

Receptory zimna zlokalizowane w skórze stymulują zakończenia nerwowe układu współczulnego w ścianach naczyń krwionośnych. W efekcie tego naczynia kurczą się, zmniejsza się krążenie tętnicze, żylne i chłonki w obrębie skóry oraz tkanki podskórnej. Do pozostałych efektów zaliczamy:

• zahamowanie procesów metabolicznych;
• czasowe niedokrwienie wszystkich powierzchownych struktur tkankowych, w tym również obwodowego układu nerwowego;
• zmniejszenie wrażliwości receptorów czuciowych;
• zahamowanie produkcji mediatorów bólu oraz stanu zapalnego;
• zwiększenie napięcia mięśni szkieletowych.

W tym samym czasie zwiększa się efektywność krążenia wewnątrz organizmu, częstość pracy serca oraz podwyższa się ciśnienie tętnicze krwi. Kora nadnerczy zostaje pobudzona do produkcji amin katecholowych. Niewielkie mięśnie powierzchowne wykonują mimowolne, drobne skurcze, dążąc do produkcji choćby minimalnych ilości energii. Kurczą się również mięśnie przywłosowe, celem zmniejszenia powierzchni utraty energii. Pojawia się więc tzw. gęsia skórka.

Jeśli działanie niskich temperatur na organizm się przedłuża, powierzchowne naczynia krwionośne bronią się przed niedokrwieniem tkanek naprzemiennym kurczeniem się i rozszerzaniem (tzw. fala Lewisa). Organizm przechodzi do drugiej fazy reakcji na zimno, obserwujemy tym samym zupełnie odwrotne zjawiska. Układ naczyniowy skóry i tkanki podskórnej rozszerza się, częstość pracy serca i oddychania zwalnia, ciśnienie krwi spada. Zmniejsza się napięcie mięśniowe, co często jest celem zabiegów z zakresu zimnolecznictwa.

Zimnolecznictwo – wskazania

Głównymi wskazaniami do zastosowania zimnolecznictwa są:

• urazy narządu ruchu – kości, stawów i mięśni, najlepiej we wczesnym okresie (do 5 dni od urazu);
• oparzenia w bardzo wczesnej fazie;
• reumatoidalne zapalenie stawów w okresie zaostrzenia;
• artropatia łuszczycowa;
• dna moczanowa i zapalenie stawów z nią związane;
• bóle stawowo-mięśniowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej;
• nerwobóle nerwów obwodowych oraz różnego rodzaju zespoły bólowe;
• pooperacyjne likwidowanie przykurczy mięśniowych;
• obrzęki;
• wzmożone napięcie mięśniowe (celem przygotowania układu mięśniowego do dalszych zabiegów).

Co ważne, pacjent powinien dobrze reagować na niskie temperatury. Może się zdarzyć, że będą one powodowały nadwrażliwość, a niekiedy wręcz dolegliwości bólowe (co ma jednak miejsce bardzo rzadko).

Zobacz również: Metoda Wima-Hofa.

Zimnolecznictwo – przeciwwskazania

Przeciwwskazaniami do zastosowania zabiegów w zakresu zimnolecznictwa są między innymi:

• otwarte rany w miejscu zabiegowym;
• uszkodzenia układu naczyniowego, np. zmiany niedokrwienne lub troficzne;
• zmiany popromienne;
• odmroziny;
• nadmierna wrażliwość układu naczyniowego oraz układu krwiotwórczego na zimno, np. choroba Raynauda czy krioglobulinemia;
• niewielkie odległości między kością a skórą, np. wyrostki łokciowe;
• zespół Sudecka;
• ogólne osłabienie i wyniszczenie;
• znaczna destabilizacja hormonalna, np. poważna nadczynność tarczycy lub nadczynność kory nadnerczy.

Decyzję o wykonaniu zabiegów podejmuje lekarz lub fizjoterapeuta.

Ciepły / zimny okład Ciepły-zimny okład do wielokrotnego stosowania firmy Mueller to idealne rozwiązanie na wszelkiego rodzaju kontuzje czy urazy. Zobacz więcej...

Bibliografia

1. Mika T., Kasprzak W., Fizykoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
2. Kasprzak W., Mańkowska A., Fizykoterapia, medycyna uzdrowiskowa i SPA, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.