Splot barkowy (inaczej: splot ramienny, łac. plexus brachialis) tworzą gałęzie przednie V-VIII nerwu szyjnego oraz I nerwu piersiowego, dając łącznie 5 korzeni splotu. Odpowiada on głównie za zaopatrywanie kończyn górnych, choć nie tylko. Porażenie splotu barkowego jest poważnym problemem zdrowotnym upośledzającym sprawność ruchową człowieka.
Splot barkowy – budowa
Splot barkowy przebiega przez szczelinę tylną mięśni pochyłych, po czym przenika trójkąt boczny szyi od boku i ku dołowi, przedostając się do jamy pachowej między I żebrem a obojczykiem. Na poziomie dołu nadobojczykowego korzenie tego splotu łączą się w 3 pnie:
- pień górny;
- pień środkowy;
- pień dolny.
W jamie pachowej powstają z nich 3 pęczki obejmujące tętnicę pachową. W budowie splotu barkowego wyróżnia się 2 części:
- nadobojczykową – odchodzą od niej nerwy krótkie, zaopatrujące mięśnie obręczy kończyny górnej oraz niektóre mięśnie tułowia i mięśnie szyi;
- podobojczykową – odchodzą od niej nerwy krótkie, zaopatrujące mięśnie obręczy kończyny górnej oraz niektóre mięśnie tułowia i mięśnie szyi, a także nerwy długie unerwiające część wolną kończyny górnej.
Omawiając w skrócie, można podsumować, że splot barkowy biegnie przez trójkąt boczny szyi i jamę pachową do ramienia, składając się z nerwów krótkich i nerwów długich.
Splot barkowy – unerwienie
Obszar unerwienia splotu barkowego jest szeroki. Jego gałęzie krótkie wraz z unerwieniem prezentują się następująco:
- nerw grzbietowy łopatki – mięsień równoległoboczny;
- nerw piersiowy długi – mięsień zębaty przedni;
- nerwy piersiowe: przyśrodkowy i boczny – mięsień piersiowy większy, mięsień piersiowy mniejszy;
- nerw podobojczykowy – mięsień podobojczykowy;
- nerw nadłopatkowy – mięsień nadgrzebieniowy i mięsień podgrzebieniowy;
- nerwy podłopatkowe – mięsień podłopatkowy, mięsień obły większy;
- nerw piersiowo-grzbietowy – mięsień najszerszy grzbietu;
- nerw pachowy – mięsień naramienny, mięsień obły mniejszy, skóra głównie nad mięśniem naramiennym.
Warto zaznaczyć, że niektóre źródła zaliczają nerw pachowy do nerwów długich. Z kolei nerwy długie splotu barkowego są następujące:
- nerw mięśniowo-skórny – powstaje z C5-C7. Zaopatruje przednią grupę mięśni ramienia (mięsień dwugłowy ramienia, mięsień kruczo-ramienny, mięsień ramienny) oraz daje gałąź do stawu łokciowego;
- nerw pośrodkowy – powstaje z C5-Th1, zaopatruje wszystkie mięśnie zginacze przedramienia z wyjątkiem mięśnia zginacza łokciowego nadgarstka i przyśrodkowej części mięśnia zginacza głębokiego palców, błonę międzykostną przedramienia, kości i stawy nadgarstka, mięsień odwodziciel krótki, mięsień przeciwstawiacz, skórę 3 i ½ palca na powierzchni dłoniowej, skórę środkowego i dalszego paliczka na powierzchni grzbietowej;
- nerw łokciowy – powstaje z C8-Th1, zaopatruje mięsień zginacz łokciowy nadgarstka, skórę od strony łokciowej przedramienia i skórę kłębu palca małego z wyjątkiem mięśnia dłoniowego krótkiego, mięśni międzykostnych, III i IV mięśnia glistowatego oraz mięśnia przywodziciela kciuka;
- nerw skórny przyśrodkowy ramienia – powstaje z C8-Th1, zaopatruje skórę dołu pachowego oraz przyśrodkowej powierzchni ramienia;
- nerw skórny przyśrodkowy przedramienia – powstaje z C8-Th1. Zaopatruje skórę na stronie przedniej i przyśrodkowej przedramienia oraz częściowo na przedniej powierzchni dolnej połowy ramienia;
- nerw promieniowy – powstaje z C5-Th1, unerwia skórę górnej części tylnej powierzchni ramienia, tylnej części przedramienia i dolnej części ramienia, a także mięsień trójgłowy ramienia i mięsień łokciowy. Dochodzi do przedramienia, unerwiając tam wszystkie mięśnie prostowniki.
Splot barkowy jest mocno rozbudowany i spełnia niezwykle ważną rolę dla motoryki i samodzielności każdego człowieka.
Porażenie splotu barkowego
Do porażenia splotu barkowego może dojść w wielu różnych sytuacjach. Pierwszą z nich jest uraz okołoporodowy, zwłaszcza jeśli dziecko rodzi się pośladkowo. Porażenie typu Erba dotyczy ponad 70% przypadków dzieci z okołoporodowym uszkodzeniem splotu ramiennego. Uraz objawia się widocznym niedowładem z towarzyszącymi zanikami mięśni. Wtórnie powstałe przykurcze mięśniowe, deformacje stawowe i zaburzenia czucia w znacznym stopniu wpływają na ograniczenie funkcji zajętej kończyny. Dlatego konieczne jest szybkie wdrożenie regularnej rehabilitacji.
Do porażenia splotu barkowego może dojść również wskutek każdego urazu mechanicznego, np. podczas wypadku samochodowego, upadku z wysokości czy uprawiania sportów. Objawy uszkodzenia splotu barkowego wykazują dużą różnorodność. Stosuje się głównie podział na uszkodzenie całkowite i częściowe. Wśród uszkodzeń częściowych wyróżniamy:
- typ górny (niedowład Erba-Duchenna);
- typ środkowy;
- typ dolny (niedowład Klumpkego).
Podział uszkodzeń splotu na górne i dolne określa miejsce uszkodzenia w stosunku do poziomów rdzenia kręgowego i korzeni, z czym wiąże się brak funkcji określonych grup mięśni.
Bibliografia
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka. Repetytorium, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
- Włodarczyk A., Gajewska E., Wczesna fizjoterapia dziecka z porażeniem splotu ramiennego typu Erba, Child Neurology, 27/2018.
- Strzelecka J., Śliwicka O., Uchański P., Franckiewicz M., Barszcz S., Jóźwiak S. Jednostronne urazowe sportowe zwichnięcie stawu ramiennego z porażeniem splotu ramiennego u 16-letniej pacjentki. Analiza przypadku, Pediatria Polska, 93/2018.
