Odruch (refleks) to automatyczna reakcja organizmu na bodziec (zewnętrzny lub wewnętrzny) zachodząca przy udziale ośrodkowego układu nerwowego.
Odruch – podział
Główny podział wyróżnia odruch warunkowy oraz odruch bezwarunkowy, a jego podstawą jest tzw. łuk odruchowy. Jest on bazą fizjologiczną, ponieważ to droga, jaką impuls musi przebyć od receptora do efektora. Łuk odruchowy składa się z pięciu elementów przedstawionych poniżej:
receptor –> neuron czuciowy –> ośrodkowy układ nerwowy –> neuron ruchowy –> efektor
Receptor reaguje na dany bodziec i wysyła sygnał poprzez neuron czuciowy do ośrodkowego układu nerwowego (rdzeń kręgowy lub mózgowie). Następnie sygnał w rdzeniu kręgowym lub mózgowiu zostaje przeanalizowany i wysłany przez neuron ruchowy do efektora (mięsień, gruczoł), który odpowiednio reaguje na daną sytuacje, wykonując zalecone zadanie (odruch).
Odruchy warunkowe i bezwarunkowe
Odruch warunkowy jest rodzajem odruchów nabytych (wyuczonych za życia), ponieważ ich początkiem jest powtarzanie się danych sytuacji. Przykładem takiego odruchu mogą być:
- cofanie ręki na widok ognia, ponieważ jego dotknięcie powoduje ból;
- wydzielanie śliny na widok jedzenia, ponieważ do konsumpcji konieczne jest zwiększenie jej ilości (układ przywspółczulny);
- ziewanie w porze wieczornej, ponieważ jest to naturalna reakcja organizmu na wyczerpanie lub zmęczenie.
Odruch bezwarunkowy natomiast jest odruchem wrodzonym i zachodzi bez udziału świadomości tzn. reakcja na dany bodziec zachodzi bardzo szybko, bez poprzedniej analizy w ośrodkowym układzie nerwowym. Przykładami bezwarunkowych odruchów są:
- mruganie powiekami;
- odruch kolanowy;
- odruch ssania u noworodka;
- odruch źreniczny;
- odruch wymiotny;
- odruch ze ścięgna Achillesa.
Zobacz również: Ścięgno Achillesa – uszkodzenie.
Odruchy ścięgniste (głębokie)
Nazywane inaczej odruchami głębokimi, powstają w wyniku drażnienia proprioceptorów i objawiają się skurczem mięśnia. Ich testowanie przeprowadza się za pomocą specjalnego młotka. Test należy zawsze przeprowadzić po obu stronach ciała w celu wychwycenia ewentualnych różnic. Przykłady badania odruchu ścięgnistego:
- z mięśnia dwugłowego ramienia – pacjent w pozycji siedzącej, kończyna górna w niewielkim zgięciu w stawie łokciowym swobodnie spoczywa u boku badanego. Fizjoterapeuta wykonuje delikatne uderzenie młoteczkiem neurologicznym w okolicę dołu łokciowego, ponieważ tam znajduje się ścięgno tego mięśnia. Poziom zamknięcia w rdzeniu kręgowym: C5-C6;
- z mięśnia ramienno-promieniowego – uderzenie młoteczkiem w ścięgno mięśnia w okolicy wyrostka rylcowatego kości promieniowej. Poziom zamknięcia w rdzeniu kręgowym: C5;
- odruch kolanowy – pacjent znajduje się w pozycji siedzącej z kończynami dolnymi luźno zwieszonymi. Fizjoterapeuta wykonuje uderzenie młoteczkiem tuż pod kolanem, ponieważ znajduje się tam więzadło właściwe rzepki. Poziom zamknięcia w rdzeniu kręgowym: L3-L4. Następuje wyprost nogi w stawie kolanowym, ponieważ jest to odruch z mięśnia czworogłowego uda;
- odruch skokowy – pochodzi ze ścięgna Achillesa. Fizjoterapeuta wykonuje uderzenie w ścięgno mięśnia trójgłowego łydki. Poziom zamknięcia w rdzeniu kręgowym: L5-S2;
- z mięśnia trójgłowego ramienia – uderzenie tuż nad wyrostkiem łokciowym, ponieważ znajduje się tam ścięgno mięśnia trójgłowego. Poziom zamknięcia w rdzeniu kręgowym: C7.
Na poniższym filmie fizjoterapeuta Kamil pokazuje jak wygląda odruch ścięgnisty na przykładzie odruchu kolanowego u jednego z naszych pacjentów z Centrum Fizjoterapeuty:
Odruchy powierzchniowe
Odruchy powierzchniowe są inaczej nazywane odruchami skórnymi lub odruchami fizjologicznymi. Polegają na skurczu mięśnia w odpowiedzi na drażnienie skóry od zewnątrz w kierunki linii pośrodkowej ciała. Zaliczamy do nich np. odruch podeszwowy lub odruch brzuszny.
- Odruch podeszwowy – inaczej odruch Babińskiego.
- Odruch brzuszny – dochodzi do skurczu mięśnia prostego brzucha, ponieważ ma miejsce drażnienie skóry brzucha.
Odruchy patologiczne
Odruchy patologiczne nie są fizjologicznym zjawiskiem w odpowiedzi na bodziec. Zwykle zostają wygaszane w pewnym momencie życia człowieka, natomiast ich dłuższe występowanie świadczy przeważnie o patologiach w rozwoju. Zaliczamy do nich odruch Babińskiego czy odruch Rossolimo.
Odruch Babińskiego polega na wyprostowaniu palucha z jego zgięciem grzbietowym, ponieważ drażni się skórę boczno-dolnej powierzchni stopy. Z kolei objaw Rossolimo polega na podeszwowym zgięciu palców stopy w odpowiedzi na ich szybkie uderzenie.
Uszkodzenie odruchów
Badanie odruchów pozwala na określenie poziomu uszkodzenia. Wyróżniamy:
- Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego – odruch wzmożony.
- Uszkodzenie obwodowego układu nerwowego – osłabiony lub zniesiony odruch.
Odruchy ocenia się w następującej skali:
0 = zniesiony
1 + = słaby (+)
2 + = prawidłowy (++)
3 + = wzmożony (+++)
4 + = kloniczny (++++) -> bardzo żywy odruch z wielokrotnym skurczem.
Polecane produkty:
|
Kwas hialuronowy na stawy i skórę
Kwas hialuronowy zapewnia mazi stawowej właściwości lepko-sprężyste, przez co zmniejsza ból w stawach. Dodatkowo wypełnia przestrzenie w naskórku redukując zmarszczki. Sprawia, że skóra wygląda młodziej i polepsza się jej odcień, dając też efekt ... Zobacz więcej... |
|
Kolagen w proszku na stawy, kości i skórę
Kolagen bioalgi zawiera aż 97% hydrolizowanego kolagenu. Jego opatentowana formuła sprawia, że wchłanialność jest na bardzo wysokim poziomie. Wspomaga łagodzenie objawów już istniejących chorób stawów, dodatkowo zapobiegając pojawianiu się nowych. Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Idzior M., Musielak B., Ocena układu nerwowego w zakresie ortopedycznym – odruchy.
