Funkcje poznawcze to zbiór procesów, dzięki którym człowiek przetwarza i modyfikuje informacje pochodzące ze środowiska. Zalicza się do nich przede wszystkim: uwagę, pamięć, zdolności zarządzania czasem. Wszystko to w dużym stopniu wpływa na jakość codziennego funkcjonowania i na samodzielność.
Funkcje poznawcze – co to jest?
Funkcje poznawcze (nazywane również zdolnościami poznawczymi) to wszystkie te umiejętności, dzięki którym potrafimy zdobywać wiedzę oraz wykorzystywać ją w codziennym życiu. Dzięki nim możemy również zawierać relacje z innymi ludźmi, odczuwać emocje takie jak miłość, radość, lęk, ekscytację czy strach. Procesy poznawcze w ogromnym stopniu wpływają na ludzkie zachowanie. Najprostszym przedstawicielem funkcji poznawczych jest możliwość sprawnego selekcjonowania bodźców pochodzących z otoczenia, czyli ze świata zewnętrznego. Bezpośrednio z tym wiąże się gotowość organizmu do czuwania, działania lub spoczynku, co z kolei jest nadzorowane przez układ współczulny i układ przywspółczulny. W skład funkcji poznawczych wchodzą też procesy sensoryczne, czyli związane ze zmysłami. Pamięć wraz z umiejętnością logicznego myślenia stanowią uzupełnienie funkcji poznawczych. Tak naprawdę pojęcie to jest jednak tak rozbudowane, że trudno określić je jedną, podstawową definicją.
Funkcje poznawcze rozwijają się już w pierwszych dniach życia dziecka, lecz tak naprawdę można kształtować je przez całe życie, aż do późnej starości. U seniorów jest to równie ważne, jak u małych dzieci, ponieważ utrzymanie funkcji poznawczych na wysokim poziomie wpływa korzystnie na samodzielność i relacje z innymi ludźmi.
W pierwszej kolejności rozwijają się procesy sensoryczne związane z dotykiem, wzrokiem, słuchem czy smakiem, a więc ze zmysłami. Ma to miejsce już u noworodków i niemowląt, które w ten sposób poznają otaczający je świat. We wczesnym dzieciństwie maluchy rozwijają funkcje poznawcze dzięki różnorodnym zabawom integracyjnym oraz kreatywnym prowadzonym w domach oraz w przedszkolach. Przez całe życie można jednak je kształtować, na przykład dużo podróżując, ucząc się nowych rzeczy, poznając innych ludzi i rozwijając swoje pasje. W przypadku seniorów kluczowe znaczenie ma kontakt z innymi ludźmi oraz liczne zabawy i zadania wymagające zaangażowania umysłu. Bardzo dobrze sprawdzają się choćby gry planszowe, krzyżówki czy zabawy pamięciowe.
Znaczenie funkcji poznawczych
Funkcje poznawcze są niezbędne do normalnego, samodzielnego i komfortowego funkcjonowania na co dzień. To właśnie dzięki nim człowiek jest w stanie skoncentrować się na wykonywanej czynności, planować czynności kolejne, zapamiętywać najważniejsze informacje. Podstawowe przykłady funkcji poznawczych wykorzystywane na co dzień:
- możliwość zapamiętywania umówionego ze znajomymi spotkania lub terminu u lekarza;
- możliwość skupienia się na kolorowaniu kolorowanki, czytaniu książki lub szyciu skarpety;
- uzupełnianie terminarza z najważniejszymi zadaniami do wykonania w najbliższych dniach;
- podejmowanie decyzji zakupowych w sklepie spożywczym i planowanie pomysłów na obiady na najbliższe dni;
- nauka nowych języków obcych;
- umiejętność rozumienia emocji i zachowań innych ludzi oraz dostosowywanie własnych reakcji do danej sytuacji.
Mówiąc w skrócie, dzięki funkcjom poznawczym możemy stale się rozwijać, pogłębiać swoją wiedzą i umiejętności oraz być rozumnym, empatycznym człowiekiem.
Jak wspierać funkcje poznawcze u dziecka?
Funkcje poznawcze u dziecka rozwijają się poprzez zabawę, eksplorację otoczenia oraz interakcje z innymi. Właśnie z tego względu szczególnie istotne są ćwiczenia angażujące różne zmysły, takie jak układanki, gry czy zabawy ruchowe, które wspierają rozwój pamięci, koncentracji i myślenia przestrzennego. W warunkach domowych można zadbać o to, aby dziecko jak najmniej korzystało z urządzeń elektronicznych takich jak smartfon, komputer czy telewizor, na rzecz gier planszowych, kolorowanek, książeczek edukacyjnych, zabaw kreatywnych. Jeśli jednak dziecko mimo takiego podejścia i częstych zabaw na świeżym powietrzu ze swoimi rówieśnikami wykazuje jakiekolwiek problemy w zakresie rozwoju funkcji poznawczych, warto udać się do fizjoterapeuty dziecięcego lub psychologa dziecięcego, aby kompleksowo ocenić jego rozwój. Być może niezbędne będzie wprowadzenie tak zwanej integracji sensorycznej, czyli rozwojowych wizyt u fizjoterapeuty, które prowadzone są w formie zabawy i które intensywnie oddziałują na wszystkie aspekty rozwoju dziecka.
Bibliografia
- Gieroba B., Wpływ aktywności fizycznej na zdrowie psychiczne i funkcje poznawcze, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 3/2019.
- Pietrzyk A., Poznawcze funkcjonowanie pacjenta onkologicznego przed chemioterapią i po chemioterapii. Kierunki pomocy medycznej i pozamedycznej w odzyskiwaniu sprawności umysłowej. Analizy przypadków dwojga studentów – kobiety i mężczyzny, Psychoonkologia 2010, 1: 29–35.
