Neuroplastyczność to zdolność mózgu do zmiany swojej struktury i funkcji w odpowiedzi na doświadczenia, naukę i otoczenie. Proces ten polega na tworzeniu nowych połączeń między neuronami, wzmacnianiu lub osłabianiu istniejących, a nawet reorganizacji całych obszarów. Efektem tego jest możliwość nauki, poznawania nowych rzeczy, zapamiętywania. Najintensywniej obserwuje się to u dzieci i młodzieży, choć zdolności neuroplastyczne trwają przez całe życie człowieka.
Nuroplastyczność
W 2000 roku Eric Kandel został uhonorowany Nagrodą Nobla za zademonstrowanie plastyczności synaptycznej (zwanej synaptogenezą) u ślimaka morskiego Aplysia – to znaczy powstawania i wzmacniania połączeń między komórkami nerwowymi jako efekt ekspozycji na stymulację. Pierwsze badania i opisy neuroplastyczności pochodzą jednak już z 1949 roku.
Współcześnie neuroplastyczność uznaje się za podstawową cechę mózgu. Definiowana jest jako trwała zmiana odpowiedzi neuronów wywołana bodźcami ze środowiska. Na poziomie komórkowym głównym mechanizmem zmiany siły synapsy jest plastyczność synaptyczna. Działa ona według reguły Hebba, czyli jednoczesnej aktywacji neuronu presynaptycznego i postsynaptycznego.
Zobacz również: Plastyczność mózgu.
Mówiąc w skrócie, neuroplastyczność to zdolność układu nerwowego (głównie mózgu) do zmiany swojej struktury i funkcji. Przejawem tego jest tworzenie nowych połączeń pomiędzy neuronami (gdy często powtarzamy dane ćwiczenie lub czynność, neurony aktywują się razem i tworzą silniejsze połączenia), jak również osłabianie nieużywanych połączeń (jeśli przestajemy używać pewnych umiejętności lub mięśni, związane z nimi połączenia stają się słabsze). Plastyczność synaptyczna prowadzi do zmian struktury synaps i kolców dendrytycznych, synaptogenezy i do modyfikacji aksonów.
Neuroplastyczność – przykłady
Klasyczne przykłady neuroplastyczności mogą być następujące:
- nauka języka obcego sprawia, że z każdym kolejnym dniem dany język staje się łatwiejszy w zrozumieniu i w posługiwaniu się nim;
- pacjent po udarze mózgu może na nowo nauczyć się chodzenia, posługiwania łyżką, długopisem czy samodzielności;
- nauka gry na instrumencie wzmacnia połączenia w obszarach odpowiedzialnych za motorykę i słuch;
- ćwiczenia ruchowe i rehabilitacja wspierają reorganizację połączeń nerwowych, co przekłada się na poprawę sprawności.
W fizjoterapii neuroplastyczność jest podstawowym mechanizmem powrotu do sprawności po urazach i chorobach neurologicznych.
Zobacz również: Zasady plastyczności układu nerwowego.
Neuroplastyczność – rodzaje
W medycynie i fizjologii wyróżniamy następujące rodzaje neuroplastyczności:
- plastyczność strukturalna – zmienia się kształt synaps, ich liczba, wielkość zagęszczenia postsynaptycznego, jak również kształt kolca dendrytycznego, na którym znajduje się synapsa. Dla przykładu już sama zmiana wielkości główki kolca koreluje ze zmianą siły synapsy;
- plastyczność homeostatyczna – polega na wywoływanej na różne sposoby zmianie reaktywności neuronu. Jest odpowiedzią na długotrwałe pobudzenie lub wyhamowanie neuronu, a jej zadanie stanowi zapewnienie neuronowi zdolności do reagowania na bodźce;
- plastyczność rozwojowa – instrukcje genetyczne w trakcie wzrostu i rozwoju ludzkiego organizmu muszą doprowadzić do generacji neuronów i komórek glejowych, spowodować ich migrację z miejsca, w którym powstają, do miejsca, w którym finalnie mają się znajdować, oraz sprawić, aby neurony w odpowiedni sposób połączyły się ze sobą.
Warto podkreślić, że neuroplastyczność funkcjonuje również w dorosłym mózgu, chociaż nie z taką intensywnością jak w mózgu rozwijającym się. Można wspierać ją różnymi metodami, w tym ćwiczeniami, rehabilitacją, a nawet wykonywaniem zadań umysłowych. Po części z tego względu są one tak ważne w przypadku seniorów i osób starszych.
Polecane produkty:
|
Omega 3
Olej Omega 3 to czysty, 100% naturalny produkt pozyskiwany z rośliny o nazwie Pachnotka zwyczajna (Perilla frutescens). Tłoczony jest na zimno co sprawia, że zachowuje wszystkie, cenne składniki. Stanowi m.in. wsparcie dla mózgu ... Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Amen D., Neuroplastyczność mózgu, Wydawnictwo Vital, Białystok 2023.
- Kossut M., Neuroplastyczność – podstawowe mechanizmy, Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2019; 14, 1–2: 1–8.
- Sikorski W., Mechanizm neuroplastyczności i jego znaczenie dla psychoterapii oraz oceny jej skuteczności, Psychoterapia, 2/2016.
