Plastyczność mózgu (nazywana także neuroplastycznością) to zdolność układu nerwowego do ciągłej zmiany, adaptacji i reorganizacji w odpowiedzi na bodźce zewnętrzne, proces uczenia się, nowe doświadczenia czy przebyte urazy. Dzięki temu człowiek może nabywać nowe umiejętności, doskonalić zdolności poznawcze, a nawet częściowo odzyskiwać sprawność po uszkodzeniach mózgu. Choć neuroplastyczność jest najbardziej intensywna w dzieciństwie i okresie dojrzewania, badania pokazują, że mózg dorosłego człowieka również zachowuje zdolność do zmian, pod warunkiem odpowiedniego treningu, stylu życia i odżywienia.
Plastyczność mózgu
W dużym uproszczeniu neuroplastyczność można określić jako zdolność mózgu do nieustannego przystosowywania się i uczenia. Obejmuje ona między innymi:
- tworzenie nowych połączeń nerwowych (synaps);
- wzmacnianie już istniejących ścieżek neuronalnych;
- reorganizację funkcji mózgowych w odpowiedzi na zmiany środowiskowe, proces nauki lub przebyte urazy.
W medycynie i fizjologii ludzkiego ciała wyróżnia się następujące rodzaje neuroplastyczności:
- plastyczność rozwojowa – występuje głównie u dzieci, gdy mózg intensywnie tworzy nowe połączenia podczas nauki chodzenia, mówienia i innych podstawowych umiejętności życiowych;
- plastyczność związana z nauką i pamięcią – powtarzanie czynności wzmacnia odpowiednie szlaki neuronalne (np. nauka języka, gra na instrumencie);
- plastyczność kompensacyjna (pouszkodzeniowa) – po urazach mózgu inne obszary mogą przejąć funkcje uszkodzonych części (np. po udarze mózgu);
- plastyczność wywołana doświadczeniem – intensywne bodźce czuciowe lub ruchowe mogą zmieniać strukturę mózgu;
- plastyczność związana z uzależnieniami – układ nagrody uczy się powtarzać zachowania przynoszące korzyść (np. spożycie substancji psychoaktywnych).
Mózg człowieka pod wpływem uczenia się i doświadczeń ulega ciągłym zmianom i przeobrażeniom. Ta ciągła ewolucja stanowi fundament zmian strukturalnych zachodzących w komórkach nerwowych. Bez niej niemożliwe byłoby komfortowe funkcjonowanie i samodzielne życie.
Od czego zależy neuroplastyczność?
Największy potencjał mózgu do ulegania zmianom plastycznym obserwuje się w okresie jego intensywnego rozwoju i dojrzewania, czyli do około 20. roku życia. Na etapie prenatalnym kształtowanie mózgu jest w dużej mierze determinowane przez czynniki genetyczne. Jednak ogromny wpływ mają również czynniki środowiskowe, m.in. dostępność niezbędnych składników odżywczych, takich jak kwas foliowy i kwasy tłuszczowe Omega 3, które wspierają rozwój komórek nerwowych oraz prawidłowe tworzenie się połączeń synaptycznych. Negatywnie natomiast oddziałują substancje toksyczne, np. alkohol czy niektóre leki przyjmowane w trakcie ciąży.
Po narodzinach kontrola tego procesu staje się w większym stopniu zależna od doświadczeń oraz interakcji genów ze środowiskiem. W kolejnych etapach życia rozwija się różna neuroplastyczność. W dzieciństwie najbardziej intensywnie doskonalone są obszary odpowiedzialne za percepcję wzrokową i słuchową (m.in. rozpoznawanie twarzy i dźwięków mowy). Natomiast w okresie dojrzewania największe zmiany zachodzą w strukturach mózgu odpowiadających za wyższe funkcje poznawcze, takie jak regulacja emocji, planowanie czy podejmowanie decyzji.
Znaczenie neuroplastyczności dla człowieka
Jednym z najważniejszych przejawów neuroplastyczności jest zdolność mózgu do tworzenia trwałych zmian w zachowaniu pod wpływem doświadczenia, czyli proces uczenia się i zapamiętywania. To właśnie dzięki temu zjawisku człowiek potrafi nabywać nowe umiejętności, poznawać języki obce, rozwijać zdolności zawodowe, zapamiętywać miejsca i zdarzenia, a nawet wykonywać automatyczne czynności dnia codziennego takie jak odkładanie przedmiotów w to samo miejsce czy rozpoznawanie znanych twarzy.
Co istotne, neuroplastyczność nie zanika w wieku dorosłym. Choć z wiekiem jej intensywność maleje, dorosły mózg nadal potrafi się uczyć, tworzyć nowe połączenia neuronalne i przystosowywać do zmian. Mechanizmy te oparte są na tzw. plastyczności synaptycznej, czyli długotrwałym wzmocnieniu połączeń między neuronami. Wspieranie ich prawidłowego funkcjonowania wymaga jednak odpowiednich warunków. Zalicza się do nich m.in.:
- zdrowy styl życia;
- regularna aktywność intelektualna;
- dostarczanie składników odżywczych, które sprzyjają pracy mózgu, takich jak kwasy tłuszczowe Omega 3.
Jak zwiększyć neuroplastyczność?
Na neuroplastyczność mózgu można w dużym stopniu wpływać poprzez styl życia, codzienne nawyki i sposób odżywiania. Kluczowe znaczenie mają regularna aktywność fizyczna i trening umysłowy. Może to być zarówno nauka nowych umiejętności, jak i ćwiczenia pamięci, rozwiązywanie zadań logicznych czy gra na instrumencie. Aktywność tego typu stymuluje powstawanie nowych połączeń neuronalnych i wspiera proces uczenia się.
Ogromną rolę odgrywa również sen, podczas którego mózg przetwarza zdobyte w ciągu dnia informacje i wzmacnia ścieżki pamięciowe. Niedobór snu znacząco obniża zdolność zapamiętywania i koncentracji.
Nie bez znaczenia pozostaje także dieta. Aby wspierać neuroplastyczność, powinna być bogata w antyoksydanty, witaminy z grupy B, magnez oraz kwasy tłuszczowe Omega 3, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania neuronów i efektywnej komunikacji między nimi. W codziennej diecie ich źródłem mogą być tłuste ryby morskie, orzechy włoskie, siemię lniane, a także wysokiej jakości suplementy diety.
Warto również zwrócić uwagę na algi takie jak Spirulina, które są naturalnym źródłem licznych składników wspierających pracę układu nerwowego, w tym witamin z grupy B, żelaza, magnezu i przeciwutleniaczy. Regularne spożywanie Spiruliny wspomaga procesy energetyczne w komórkach nerwowych oraz chroni je przed stresem oksydacyjnym, co pośrednio sprzyja utrzymaniu prawidłowej neuroplastyczności.
Dodatkowo na elastyczność mózgu pozytywnie wpływa redukcja stresu, ćwiczenia relaksacyjne, medytacja i kontakt z naturą (w tym np. sylwoterapia). Wszystkie te elementy pomagają utrzymać równowagę w układzie nerwowym i sprzyjają powstawaniu nowych połączeń synaptycznych.
Polecane produkty:
|
Omega 3
Olej Omega 3 to czysty, 100% naturalny produkt pozyskiwany z rośliny o nazwie Pachnotka zwyczajna (Perilla frutescens). Tłoczony jest na zimno co sprawia, że zachowuje wszystkie, cenne składniki. Stanowi m.in. wsparcie dla mózgu ... Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Sikorski W., Mechanizm neuropatyczności i jego znaczenie dla psychoterapii oraz oceny jej skuteczności, Psychoterapia, 2/2016.
- Kossut M., Neuroplastyczność – podstawowe mechanizmy, Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2019; 14, 1–2: 1–8.
- Chorązka K., Plastyczność neuronalna – Twój przyjaciel czy wróg?, Wszechświat, t. 117, nr 7 ̶9/2016.
