Neuroprzekaźnik (inaczej: neurotransmiter, neuromediator) to związek chemiczny zaliczany do niezwykle szerokiej grupy cząsteczek przenoszących sygnały między neuronami a synapsami. Mają istotne znaczenie przede wszystkim dla układu nerwowego oraz układu mięśniowego, choć nie tylko. Warunkują prawidłowe działanie całego organizmu.
Neuroprzekaźnik – charakterystyka
Aby związek mógł zostać uznany za neuroprzekaźnik, musi spełniać m.in. następujące kryteria:
- być syntezowany w neuronie, który go wydziela;
- być obecny w synapsie oraz wydzielany do szczeliny synaptycznej;
- muszą istnieć mechanizmy usuwania go ze szczeliny synaptycznej.
Dotychczas odkryto około 200 różnych neuroprzekaźników, jednak do klasycznych neurotransmiterów należą:
- ester kwasu octowego i choliny – acetylocholina;
- aminokwasy (kwas glutaminowy, kwas γ-aminomasłowy);
- aminy biogenne (dopamina, adrenalina, noradrenalina, serotonina i histamina).
Udowodniono także, że ich syntezę warunkują składniki diety. W komórkach nerwowych (tzw. neuronach) neuroprzekaźniki gromadzą się w specyficznych tworach, określanych jako pęcherzyki synaptyczne. Także tutaj zbierają się wytwarzane przez te same komórki inne substancje chemiczne, nazywane modulatorami przekaźnictwa synaptycznego lub inaczej neuromodulatorami. W momencie uwolnienia ich do szczeliny synaptycznej wzmacniają lub hamują działanie neuroprzekaźników wydzielanych przez ten sam neuron.
Neuroprzekaźniki – funkcje
Neuroprzekaźniki to cząsteczki chemiczne, dzięki którym możliwe jest przekazywanie sygnałów pomiędzy komórkami nerwowymi, ale i do komórek mięśniowych czy komórek należących do gruczołów wydzielania wewnętrznego.
Wykazano, że nieprawidłowości przewodnictwa cholinergicznego w hipokampie są przyczyną zaburzeń pamięci. U osób cierpiących na chorobę Alzheimera obserwuje się bardzo niskie stężenie acetylocholiny. Rola glutaminianu wiąże się z cyklem uczenia się i pamięcią. Uważa się, że jego niedobór prowadzi do rozwoju choroby Alzheimera, objawiającej się głównie błędnie działającymi procesami pamięciowymi, wywołanymi zanikiem neuronów glutaminergicznych kory mózgu oraz niszczeniem układów przekaźnikowych odpowiedzialnych za przekazywanie projekcji do kory i hipokampa. Kwas γ-aminomasłowy (GABA) przyczynia się do kontroli ruchów i procesów widzenia. Działa relaksująco, umożliwia zdrowy i głęboki sen, zapobiega dolegliwościom bólowym, stabilizuje ciśnienie krwi oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia bolesnych skurczów mięśni. Z kolei dopamina w dojrzałych komórkach mózgu angażuje się w regulację uwagi i motywacji, ośrodka nagrody, ruchów, koordynację i napięcie mięśni, wydzielanie hormonów oraz procesy emocjonalne. Działanie neuroprzekaźników jest więc nieco bardziej szerokie i skomplikowane.
Dość szczególnym neuroprzekaźnikiem jest serotonina, będąca tematem licznych badań w wielu dziedzinach medycyny. W dojrzałym mózgu angażuje się w procesy kontroli snu oraz regulacji: zachowań impulsywnych, apetytu, potrzeb seksualnych i agresji. Jej stężenie w mózgu jest regulowane obecnością w osoczu prekursora, aminokwasu tryptofanu, pochodzącego z diety.
Neuroprzekaźniki – działanie
Neuroprzekaźnik, gromadzony w zakończeniach (kolbkach) synaptycznych – wyspecjalizowanych fragmentach aksonu komórki presynaptycznej, w pewnej sytuacji może być uwalniany do szczeliny synaptycznej. Wiąże się następnie z odpowiednimi receptorami, zlokalizowanymi na błonie komórki postsynaptycznej. Przekazywanie sygnału między komórkami za pośrednictwem neuroprzekaźnika ma zatem charakter jednokierunkowy. Większość (nawet do 95%) pęcherzyków pozostaje związana z białkami cytoszkieletu komórki, stanowiąc pulę rezerwową neuroprzekaźnika. Pozostałe gromadzą się w pobliżu fragmentu błony komórkowej zakończenia synaptycznego, w tzw. strefie aktywnej.
Wykazano, że zarówno synteza, jak i uwalnianie neuroprzekaźników, zależy od zmian zachodzących w składzie osocza krwi wynikającego m.in. z obecności w diecie takich składników jak:
- płyny;
- aminokwasy (tryptofan, fenyloalanina, tyrozyna, kwas glutaminowy);
- węglowodany;
- tłuszcze (NNKT, fosfolipidy, cholesterol);
- witaminy (witamina B1, witamina B3, witamina B4, witamina B6, witamina B9, witamina B12, witamina C, witamina E);
- składniki mineralne (wapń, sód, potas, magnez, żelazo, mangan, cynk, jod).
Właśnie dlatego urozmaicenie diety we wszystkie grupy produktów spożywczych i jej zbilansowanie może zwiększać prawdopodobieństwo zachowania i utrzymania zdrowia psychicznego.
Polecane produkty:
|
BIO Acerola - naturalna witamina C
Organiczna Acerola od bioalgi to wysokiej jakości naturalna witamina C. Jest silnie skoncentrowanym ekstraktem ze specjalnie wyselekcjonowanych owoców (1 gram produktu odpowiada 17 gramom owoców Aceroli). Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Goluch Z., Haraf G., Teleszko M., Składniki diety i ich źródła pokarmowe niezbędne w syntezie wybranych neuroprzekaźników wpływających na stan zdrowia psychicznego, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, 2019.
- Walsh W., Zdrowy mózg, Wydawnictwo Vital, Białystok 2019.
- Goluch-Koniuszy Z., Fugiel J., Rola składników diety w syntezie wybranych neurotransmiterów, Problemy Nauk Biologicznych, 4/2016.
- Stępień A., Neurologia, Wydawnictwo Medical Tribune Polska, Warszawa 2022.
