Proprioceptor

Proprioceptor to receptor czucia głębokiego, a więc struktura odpowiadająca za zdolność odczuwania pozycji ciała nawet pomimo zamkniętych oczu. To z kolei bezpośrednio przekłada się na równowagę, stabilność, koordynację ruchową. Takie receptory znajdują się w bardzo dużych ilościach w więzadłach, mięśniach oraz ścięgnach, a także na powierzchniach stawowych, wspierając cały narząd ruchu już od pierwszych chwil życia aż do później starości.

Propriocepcja

Propriocepcja definiowana jest jako wyspecjalizowana funkcja czuciowa obejmująca czucie ruchu (kinestezja) i czucie pozycji stawu. Są to odczucia subiektywne, ponieważ nie sposób zaobserwować ich z zewnątrz – to pacjent opowiada o możliwościach odczuwania tego. Ten rodzaj czucia głębokiego to kluczowe ogniwo układu kontroli ruchu, który jest reprezentowany przez wiele struktur nerwowych. Zaliczamy do nich:

• peryferyjny zespół receptorów i nerwów obwodowych;
• rdzeń kręgowy transmitujący bodźce czuciowe do ośrodkowego układu nerwowego (OUN);
• pień mózgu będący wielką stacją przekaźnikową dla poleceń ruchowych, odpowiada ponadto za utrzymanie prawidłowej postawy ciała w trakcie ruchu;
• móżdżek;
• zwoje podstawy mózgu.

Na propriocepcję nie wpływa więc wyłącznie obecność samych receptorów czucia głębokiego. Mają one ścisłe połączenie z innymi elementami układu nerwowego, tworząc jedną, wspólną całość.

Proprioceptor

Proprioceptory określić można jako wyspecjalizowane zakończenia nerwowe, zlokalizowane w całym ciele człowieka, jednak w największych ilościach w mięśniach, ścięgnach, stawach i skórze. Ich pobudzenie przesyła informację zwrotną do ośrodkowego układu nerwowego poprzez rdzeń kręgowy, w związku z czym jesteśmy w stanie kontrolować cały zmysł czucia głębokiego. Można wręcz powiedzieć, że receptory zapewniają w ten sposób czuciowe sprzężenie zwrotne z ośrodkowego układu nerwowego, które jest wykorzystywane do odpowiedniej reakcji ruchowej.

Tak zwana nieuświadamiana informacja proprioceptywna o pozycji ciała w przestrzeni i napięciu wytwarzanym przez mięśnie szkieletowe jest dostarczana z układu mięśniowo-więzadłowego i narządów przedsionkowych. Z kolei tak zwana świadoma informacja o pozycji ciała i kończyn dostarczana jest przez wzrok i skórne narządy czuciowe. Dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu spore znaczenie ma połączenie obu tych aspektów.

Funkcje proprioceptorów

Podstawowe, najważniejsze funkcje proprioceptorów można przedstawić następująco:

• monitorowanie rozciągnięcia mięśni i ścięgien, a także napięcia mięśni (co ma kluczowe znaczenie np. podczas ćwiczeń);
• wykrywanie zmian w położeniu części własnego ciała. To właśnie dzięki proprioceptorom leżąc w nocy przy zgaszonym świetle wiemy, w jakiej pozycji znajdują się nasze ręce, nogi i całe ciało, jak również po zamknięciu oczu jesteśmy w stanie dotknąć czubkiem palca wskazującego czubek nosa (zobacz również: próba palec-nos);
• umożliwianie koordynacji ruchowej oraz utrzymywanie równowagi statycznej i dynamicznej.

Podsumowując, proprioceptory informują mózg o tym, gdzie znajduje się ciało w przestrzeni (nawet przy zamkniętych oczach) oraz kontrolują jego właściwe poruszanie się.

Zobacz również: Zaburzenia równowagi.

Choroby proprioceptorów

Każda choroba, która zaburza poziom kontroli nerwowo-mięśniowej, zaburza synchronizację mechanizmów statycznych i dynamicznych, a w konsekwencji tego uniemożliwia prawidłową pracę proprioceptorów i upośledza czucie głębokie (wszystkie jego elementy lub tylko te wybrane). Przykładem są choćby artropatie neurogenne (stawy Charcota), w przebiegu których może dojść do kompletnego zniszczenia stawów. Przyczyną są zaburzenia w przewodzeniu bodźców czuciowych na poziomie rdzenia kręgowego, np. w jamistości rdzenia kręgowego lub w wiądzie rdzenia kręgowego. Do ubytków propriocepcji dochodzi także po urazach tkanek zawierających receptory, zwłaszcza po skręceniach stawów i zwichnięciach stawów oraz po zerwaniach więzadeł (np. całkowite zerwanie ACL).

Zobacz również: Zaburzenia czucia głębokiego.

Przykłady chorób, w przebiegu których obserwuje się zaburzenia propriocepcji, to między innymi:

• stwardnienie rozsiane;
• choroba Parkinsona;
• udar mózgu;
• choroba Alzheimera;
• zaawansowana choroba zwyrodnieniowa stawów;
• choroby móżdżku;
• polineuropatia cukrzycowa;
• urazy rdzenia kręgowego.

Kiedy układ proprioceptywny nie funkcjonuje prawidłowo, pacjent może mieć trudności z utrzymaniem równowagi, koordynacją ruchową i świadomością ułożenia własnego ciała w przestrzeni. Diagnostyką i leczeniem tych problemów najczęściej zajmuje się fizjoterapeuta we współpracy z lekarzem neurologiem lub ortopedą (w zależności od przyczyn).

Wałek igłowy – aplikator wieloigłowy Wałek igłowy to aplikator przeznaczony do wykonywania masażu na różne części ciała. Wysoka efektywność znalazła zastosowanie w kompleksowej terapii różnych schorzeń, a także profilaktyce ... Zobacz więcej...

Bibliografia

1. Styczyński T., Gasik R., Pyskło B., Znaczenie kliniczne zaburzeń propriocepcji dla narządu ruchu, Reumatologia 2007; 45, 6: 404–406.
2. Silverthorn D., Fizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018.