Gruczoły łojowe

Gruczoły łojowe to struktury zlokalizowane w skórze (zarówno owłosionej, jak i nieowłosionej), odpowiedzialne za produkcję łoju zwanego również sebum. Łój pełni ważne funkcje, jako że tworzy na powierzchni skóry warstwę ochronną. Niestety, nierzadko obserwuje się choroby gruczołów łojowych, najczęściej związane z nadprodukcją sebum. Prowadzą wówczas do pojawiania się tłustej warstwy na powierzchni skóry czy szybkiego przetłuszczania się włosów.

Rozwój gruczołów łojowych

Gruczoły łojowe pod względem kształtu należą do gruczołów pęcherzykowych, zaś pod względem mechanizmu wydzielania do gruczołów holokrynowych. Większość rozwija się równocześnie z mieszkami włosowymi, jako boczne uwypuklenie komórek pochewki zewnętrznej. W obrębie skóry głowy uwypuklenia te rozwijają się w 5. miesiącu życia płodowego, natomiast w obrębie innych okolic skóry nieco później. Część gruczołu wyprowadzająca do mieszka włosa ma typowy, wydłużony kształt, podczas gdy jego część obwodowa rozrastając się, przekształca się w szereg połączonych ze sobą zrazików. Ośrodkowo położone komórki zrazików zaczynają wypełniać się łojem.

Drugi rodzaj gruczołów łojowych, niezwiązany z mieszkami włosowymi, rozwija się w życiu płodowym nieco później. Spora część z nich powstaje już po urodzeniu, nawet w okolicach 4.-5. roku życia dziecka. Do takich gruczołów łojowych należą np. te w obrębie warg sromowych mniejszych.

Gruczoły łojowe – rodzaje

Wyróżniamy 2 rodzaje gruczołów łojowych:

• związane z włosem rozwojowo i czynnościowo;
• niezwiązane z włosem.

Gruczołu związane z włosem rozwojowo i czynnościowo stanowią około 90% całości. Znaczna część włosów posiada nawet 2 gruczoły łojowe, które mogą być różnej wielkości. Z niezróżnicowanych komórek tych gruczołów może się odnawiać zniszczony przez różne czynniki naskórek, jednak dojrzałe komórki gruczołowe tracą tę właściwość. Natomiast gruczoły łojowe niezwiązane z włosem możemy zaobserwować np. w obrębie czerwieni warg, pępka, brodawek sutkowych czy odbytu.

Gruczoły łojowe – budowa

Wielkość i kształt poszczególnych gruczołów łojowych różni się w zależności od okolicy ciała. Największe zaobserwujemy na czole, karku i w górnej części klatki piersiowej, natomiast mniejsze na kończynach czy pozostałych częściach tułowia. Dobrze rozwinięte są gruczoły zlokalizowane w owłosionej skórze głowy, przyjmując kształt zrazików wydłużonych (w innych częściach ciała są one zaokrąglone). Każdy gruczoł łojowy posiada kolbowato rozszerzoną część wydzielniczą oraz krótki przewód wyprowadzający. W przypadku skóry głowy, każdy włos posiada jeden gruczoł łojowy.

W okresie dojrzewania płciowego gruczoły łojowe stają się większe i bardziej czynne. Ma to związek z pobudzającym działaniem testosteronu produkowanego przez jądra, jajniki i nadnercza. Poddają się inwolucji po okresie przekwitania.

Funkcje gruczołów łojowych

W skład produkowanego przez omawiane gruczoły łoju wchodzą m.in. skwaleny nienasycone, wolne kwasy tłuszczowe , estry kwasów tłuszczowych i alkoholi, a także tłuszcze obojętne. Łój odpowiada przede wszystkim za ochronę skóry przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych, takich jak mróz, wiatr czy promieniowanie UV. Dzięki gruczołom łojowym powierzchnia skóry chroniona jest przed bakteriami, nadmiernym przesuszeniem i mikrouszkodzeniami. Cienka warstwa łoju na skórze zapobiega jej wysychaniu, nadmiernemu odparowywaniu wody i utrzymuje odpowiednie nawilżenie.

Najważniejszym czynnikiem regulującym wielkość i aktywność gruczołów łojowych jest gospodarka hormonalna. Intensywnymi stymulatorami są androgeny, w tym testosteron, natomiast działanie hamujące mają estrogeny. Pozostałymi hormonami wpływającymi na aktywność gruczołów są prolaktyna, kortyzol i hormon wzrostu.

Choroby gruczołów łojowych

Najczęściej spotykanymi chorobami gruczołów łojowych są:

• łojotok – wzmożona produkcja łoju, najczęściej na owłosionej skórze głowy. Jest przyczyną szybkiego przetłuszczania się włosów. Zjawisko obserwuje się przy niedoborach witaminowych, zaburzeniach hormonalnych czy w konsekwencji infekcji grzybiczych i bakteryjnych skóry;
• trądzik – istnieje wiele rodzajów tej choroby dermatologicznej. Szacuje się, że nawet 80% populacji choć raz w życiu miało problem z trądzikiem. Najczęściej diagnozuje się trądzik młodzieńczy;
• łupież łojotokowy – tzw. łupież tłusty, zmiany obejmują zwykle powierzchowne złuszczanie. W zaawansowanych przypadkach mogą się jednak pojawiać nacieki zapalne;
• nowotwory gruczołów łojowych – mogą być zarówno łagodne, jak i złośliwe. Usuwa się je zazwyczaj chirurgicznie, nierzadko towarzyszą zespołom genetycznym. Objawiają się najczęściej jako mnogie guzki w obrębie twarzy;
• wyprysk łojotokowy noworodków – lokalizuje się głównie na skórze, co zwie się ciemieniuchą. Zmiany są niebolesne, zwykle nawet nie powodują świądu. Samoistnie ustępują po ustabilizowaniu gospodarki hormonalnej dziecka.

Zobacz również: Ciemieniucha – czym jest i jak leczyć?

Diagnostyką i leczeniem chorób gruczołów łojowych najczęściej zajmują się lekarze dermatolodzy lub endokrynolodzy.

	Olej z czarnuszki siewnej w płynie Naturalny, nierafinowany, tłoczony na zimno olej otrzymywany z nasion czarnuszki siewnej pochodzących z ekologicznych upraw. Wykorzystuje się go przy różnego rodzaju problemach skórnych ... Zobacz więcej...
	Czarnuszka (Nigella Sativa) w kapsułkach Czarnuszka siewna to roślina, z której pozyskuje się olej o właściwościach potwierdzonych badaniami. W składzie zawiera m.in. niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), czyli takie, których organizm nie jest w stanie sam wytwarzać i musimy dostarczać Zobacz więcej...

Bibliografia

1. Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom V, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
2. Adamski Z., Kaszuba A., Dermatologia dla kosmetologów, Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2010.