Kortyzol (wraz z kortykosteronem) stanowi zasadniczy hormon glikokortykosteroidowy syntezowany przez korę nadnerczy. Znany jest również jako hormon stresu, ponieważ jest wydzielany w dużych ilościach właśnie podczas sytuacji stresowych.
Synteza
Kortyzol syntezowany jest przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy i podlega dobowej sekrecji uzależnionej od ACTH (hormon adrenokortykotropowy). Jest ona maksymalna w godzinach porannych (około 8:00), a minimalna późnym wieczorem.
Wydzielanie
Kortyzol po wydzieleniu do krwi wiąże się z białkami osocza należącymi do frakcji alpha-globulin. Takim białkiem jest transkortyna, zwana także globuliną wiążącą kortyzol. Należy wiedzieć, że tylko niewielki procent tego hormonu krąży we krwi w postaci wolnej i niezwiązanej z białkiem.
Występuje stała równowaga we krwi między hormonami związanymi z białkiem (nieczynnymi), a hormonami wolnymi (aktywnymi). W efekcie hormony niezwiązane z białkami osocza są fizjologicznie aktywne.
Zawartość wolnego kortyzolu we krwi jest regulowana dzięki:
- wydzielaniu ACTH przez część gruczołową przysadki;
- wazopresynie uwalnianej do sieci pierwotnej przysadkowych naczyń wrotnych i działającej za pośrednictwem określonego receptora na komórki kortykotropowe części gruczołowej przysadki;
- wytwarzaniu transkortyny przez wątrobę.
Usuwanie kortyzolu
Glikokortykosteroidy są metabolizowane w wątrobie i wydalane z moczem w przewadze jako metabolity związane z resztą kwasu glukuronowego lub resztą kwasu siarkowego.
Funkcje
Kortyzol oddziałuje na metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczów w tkankach całego organizmu. W wątrobie przyspiesza syntezę glikogenu, jednocześnie aktywując glukozo-6-fosfatazę, dzięki czemu zawartość glukozy we krwi się zwiększa. Dodatkowo hormon ten utrzymuje prawidłową pobudliwość mięśni poprzecznie prążkowanych szkieletowych, mięśni gładkich i mięśnia sercowego. Ponadto zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i przesączanie kłębuszkowe w nerkach, współdziałając w wydalaniu wody z organizmu.
Na końcu należy wspomnieć, że kortyzol zmniejsza liczbę krążących we krwi obwodowej granulocytów kwasochłonnych, dzięki zatrzymywaniu ich w narządach wewnętrznych (płuca, śledziona) oraz limfocytów w wyniku hamowania ich podziałów. Węzły chłonne wraz z grasicą pod wpływem kortyzolu zmniejszają swoje rozmiary, ponieważ część komórek ginie w tkankach limfoidalnych.
Pozostałe funkcje kortyzolu:
- nasilenie lipolizy i tym samym wzrost stężenia kwasów tłuszczowych oraz glicerolu we krwi;
- hamowanie syntezy kolagenu, może również przyczynić się do resorpcji tkanki kostnej;
- zwiększenie pojemności wyrzutowej serca i wzrost napięcia ścian naczyń obwodowych;
- zwiększanie koncentracji;
- wywoływanie euforii;
- hamowanie wydzielania gonadotropin prowadzące do obniżenia stężenia hormonów płciowych.
Nadmiar kortyzolu w organizmie
Przewlekły nadmiar kortyzolu (hiperkortyzolemia) powoduje zmiany w funkcjonowaniu narządów i układów, a także zmiany w sferze psychicznej. Po pierwsze, objawia się zaburzeniami snu, a nawet atrofią hipokampa czy depresją. Prowadzi to do osłabienia funkcji poznawczych, zapamiętywania i uczenia się oraz pogarsza nastrój. Po drugie, nadmiar kortyzolu upośledza funkcjonowanie układu immunologicznego. W efekcie zwiększa się narażenie na rozwój wielu chorób.
Dodatkowo zwiększa się apetyt, co skutkuje gromadzeniem się tkanki tłuszczowej, przyrostem masy ciała i rozwojem nadwagi, a następnie otyłości. Wykazano, że długotrwały nadmiar kortyzolu skutkuje nadciśnieniem tętniczym aż w 74-90% przypadków.
Zobacz również: Sposoby na stres.
Oznaczanie kortyzolu
Badania laboratoryjne polegające na oznaczaniu kortyzolu we krwi lub w moczu są niezwykle pomocne w różnicowaniu zespołu Cushinga i otyłości prostej. Tylko w pierwszym przypadku zauważa się bowiem wzrost jego stężenia. Dodatkowo dzięki temu można zdiagnozować guzy nadnerczy.
Kortyzol – badanie i norma
Materiał do badania powinno pobrać się rano niedługo po przebudzeniu się, najlepiej na czczo. Pacjent nie powinien znajdować się w sytuacji stresowej, co mogłoby wpłynąć na wynik testu. Zakres prawidłowy w godzinach porannych waha się w granicach 7-25 ug/dL, natomiast wieczorem wynosi 2-9 ug/dL.
Polecane produkty:
Olej Omega 3 to czysty, 100% naturalny produkt pozyskiwany z rośliny o nazwie Pachnotka zwyczajna (Perilla frutescens). Tłoczony jest na zimno co sprawia, że zachowuje wszystkie, cenne składniki. Stanowi m.in. wsparcie dla mózgu ... Zobacz więcej...
Bibliografia
- Traczyk W., Fizjologia człowieka w zarysie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
- Musiała N., Hołyńska-Iwan I., Olszewska-Słonina D., Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie, Journal if Laboratory Diagnostics, 1/2018.
- Ziaja J., Cholewa K., Mazurek U., Cierpka L., Molekularne podstawy syntezy aldosteronu i kortyzolu w prawidłowych nadnerczach i w gruczolakach kory nadnerczy, Endokrynologia Polska, 4/2008.
Polecane produkty:
|
|
Omega 3
Olej Omega 3 to czysty, 100% naturalny produkt pozyskiwany z rośliny o nazwie Pachnotka zwyczajna (Perilla frutescens). Tłoczony jest na zimno co sprawia, że zachowuje wszystkie, cenne składniki. Stanowi m.in. wsparcie dla mózgu ... Zobacz więcej... |
