Kortykosteroidy (zwane także glikokortykosteroidami czy glikokortykoidami) to hormony steroidowe syntezowane przez korę nadnerczy. Są bardzo popularne w medycynie, gdzie wchodzą w skład leków sterydowych. Główne kortykosteroidy w organizmie człowieka to kortyzol i kortykosteron.
Synteza
Hormony steroidowe są syntezowane głównie przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy z cholesterolu. Cały proces jest z kolei regulowany przez oś podwzgórzowo-przysadkową. Na samym początku podwzgórze odbiera informację z poszczególnych źródeł, aktywując tym samym szlak syntezy omawianych związków. Następuje wydzielenie kortykoliberyny i wazopresyny przez podwzgórze, po czym obie substancje przedostają się wraz z krwią do przedniego płata przysadki. W przysadce mózgowej następuje wydzielenie określonych peptydów, które przedostając się do krwi oddziałują na korę nadnerczy stymulując ją do syntezy kortykosteroidów. Wydzielanie sterydów wykazuje zależność czasową związaną z rytmem okołodobowym.
Funkcje kortykosteroidów
Kortykosteroidy pełnią w organizmie ważne funkcje, ponieważ regulują wiele procesów fizjologicznych, podtrzymując pracę wielu układów i narządów. Kortyzol, zwany również hormonem stresu, zwiększa stężenie glukozy we krwi – głównie podczas intensywnych wysiłków czy sytuacji stresowych. Pełni wiele funkcji w organizmie, m.in. reguluje metabolizm, utrzymuje pobudliwość mięśni czy zwiększa koncentrację. Kortykosteron pełni podobne funkcje.
Zaburzenia syntezy glikokortykosteroidów
Istnieją patologiczne przypadki zbyt niskiej lub nadmiernej syntezy hormonów steroidowych. Prowadzi to do bardzo niekorzystnych zmian w organizmie. Stany te odnoszą się kolejno do choroby Addisona i zespołu Cushinga.
Choroba Addisona
W przebiegu choroby Addisona zauważa się niewystarczającą syntezę kortykosteroidów przez korę nadnerczy. Choroba jest raczej trudna do szybkiego zdiagnozowania, ponieważ do jej objawów klinicznych zalicza się zmęczenie, słabość, spadek masy ciała, brak apetytu czy biegunkę i wymioty. Objawy te mogą dotyczyć zatem wielu innych schorzeń. Choroba może być wywołana reakcją autoimmunologiczną przeciwko komórkom kory nadnerczy, dysfunkcją przysadki lub brakiem zdolności organizmu do produkcji hormonów steroidowych.
Zespół Cushinga
Zespół Cushinga rozwija się w efekcie długotrwałej, nadmiernej syntezy omawianych hormonów. Wyróżnia się 2 rodzaje zespołu: egzogenny i endogenny. Egzogenny rozwija się w przebiegu stosowanej terapii lekami sterydowymi i zazwyczaj szybko mija po zaprzestaniu ich przyjmowania. Z kolei endogenny zespół Cushinga może być wywołany nowotworami nadnerczy, rozrostem tych struktur lub innymi czynnikami. Również ta choroba jest trudna do zdiagnozowania, ponieważ manifestuje się otyłością brzuszną, nadciśnieniem czy zwiększonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu II.
Kortykosteroidy w medycynie
Leki na bazie hormonów steroidowych stosowane są praktycznie w każdej dziedzinie medycyny, zwłaszcza w terapiach dermatologicznych czy w leczeniu chorób autoimmunologicznych.
Preparaty do stosowania miejscowego na skórę mogą mieć postać lotionów, kremów czy maści, a wszystko to decyduje o ich przyswajalności. W związku z tym lotiony działają najbardziej powierzchownie, stosuje się je więc w leczeniu schorzeń owłosionej skóry głowy. Kremy poleca się w przypadku stanów zapalnych skóry ze skłonnościami do wysięków, natomiast maści penetrują skórę najgłębiej, dlatego zaleca się je w cięższych przypadkach aktywnych stanów zapalnych.
Do najczęstszych wskazań do miejscowego stosowania tego typu preparatów zalicza się wiele jednostek chorobowych, wśród których najpopularniejsze są:
- łuszczyca;
- atopowe zapalenie skóry;
- bliznowce;
- toczeń rumieniowaty układowy;
- łysienie plackowate;
- łojotokowe zapalenie skóry;
- fotodermatozy;
- bielactwo;
- sarkoidoza.
Długotrwałe stosowanie steroidów wiąże się jednak z licznymi skutkami ubocznymi. Aby je zminimalizować najlepiej stosować terapię przerywaną. Odnosi się ona do stosowania naprzemiennego (co drugi dzień) glikokortykosteroidów i obojętnej bazy. Metoda ta ulega licznym modyfikacjom, np. 3 dni terapii sterydami i 3 dni stosowania obojętnej bazy.
Doustne środki steroidowe stosuje się głównie przy leczeniu chorób autoimmunologicznych (mieszana choroba tkanki łącznej, reumatoidalne zapalenie stawów, zespół Sjogrena) oraz przebiegających ze stanami zapalnymi, np. dna moczanowa, zapalenie wątroby czy nerek. Stosowanie sterydów w medycynie wiąże się głównie z ich działaniem przeciwzapalnym.
Skutki uboczne
Wśród najczęstszych skutków ubocznych stosowania miejscowego glikokortykosteroidów znajdują się:
- ścieńczenie skóry właściwej i naskórka – najczęściej na twarzy, szyi i w zgięciach łokciowych;
- rozstępy;
- zanik tkanki podskórnej;
- trądzik posteroidowy;
- przebarwienia i odbarwienia;
- utrwalony rumień;
- zwiększona skłonność do zakażeń bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych;
- alergia kontaktowa na sterydy.
Z kolei do skutków ubocznych stosowania steroidów doustnie zalicza się między innymi:
- zaburzenia widzenia;
- trądzik;
- wzrost apetytu i tym samym zwiększenie masy ciała;
- ogólne osłabienie;
- zwiększenie owłosienia na ciele;
- zmniejszenie odporności organizmu;
- nadciśnienie tętnicze;
- podrażnienie błony śluzowej dróg pokarmowych;
- jaskrę;
- problemy natury psychicznej: depresję, bezsenność, napady szału, drażliwość czy upośledzenie funkcji hipokampa.
Niekiedy, przy próbie odstawienia leków steroidowych zauważa się nasilony nawrót choroby. W celu jego uniknięcia zaleca się stopniowe odstawianie leków poprzez zmniejszanie dawki.
Aby uniknąć wymienionych wyżej (i wielu innych) skutków ubocznych leki steroidowe są lekami z wyboru w ostatnim etapie leczenia, czyli wówczas, gdy wszystkie inne leki zawiodą. W związku z tym, w pierwszej kolejności należy podjąć próby leczenia środkami niezawierającymi hormonów steroidowych.
Bibliografia
- Nagalski A., Kiersztan A., Fizjologia i molekularny mechanizm działania glikokortykosteroidów, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 64/2010.
- Kaszuba A., Pastuszka M., Kaszuba A., Miejscowe glikokortykosteroidy w leczeniu chorób skóry – zalecane standardy postępowania, Forum Medycyny Rodzinnej, 5/2009.
- Jaworek A., Wojas-Pelc A., Znaczenie miejscowych glikokortykosteroidów we współczesnym lecznictwie dermatologicznym, Farmacja Współczesna, 10/2017.
Polecane produkty:
|
Czarnuszka (Nigella Sativa) w kapsułkach
Czarnuszka siewna to roślina, z której pozyskuje się olej o właściwościach potwierdzonych badaniami. W składzie zawiera m.in. niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), czyli takie, których organizm nie jest w stanie sam wytwarzać i musimy dostarczać Zobacz więcej... |
|
Olej z czarnuszki siewnej w płynie
Naturalny, nierafinowany, tłoczony na zimno olej otrzymywany z nasion czarnuszki siewnej pochodzących z ekologicznych upraw. Wykorzystuje się go przy różnego rodzaju problemach skórnych ... Zobacz więcej... |
