Przetrwałe odruchy pierwotne to obecność automatycznych, niezależnych od woli, stereotypowych reakcji mięśniowo-nerwowych mimo uzyskania przez dziecko wieku, w których powinny one zostać wygaszone. Obecność takich odruchów w pewnym wieku jest niepożądana – wpływa negatywnie na dalszy rozwój motoryczny.
Odruchy pierwotne
Dojrzewanie układu nerwowego u dzieci następuje spontanicznie pod wpływem bodźców docierających z otoczenia, co ma miejsce w przypadku każdego zdrowo rozwijającego się dziecka. Miarą dojrzałości neurologicznej jest przede wszystkim stopień integracji odruchów prymitywnych, nazywanych również odruchami pierwotnymi. Zaliczamy do nich następujące odruchy:
- asymetryczny toniczny odruch szyjny (odruch ATOS) – pojawia się po raz pierwszy w okolicach 18. tygodnia życia płodowego i jest w pełni obecny podczas porodu. Jego obecność wpływa na kształtowanie się koordynacji ręka-oko i poczucie odległości, jak również umożliwia bezpieczne oddychanie podczas leżenia dziecka na brzuchu. Odruch ATOS wywołuje się poprzez delikatne skręcenie główki dziecka w jedną stronę podczas leżenia na plecach. Jeśli odruch jest obecny, natychmiast wystąpi wyprost w kończynach dolnych i kończynach górnych po stronie twarzy dziecka, co jest efektem wzrostu napięcia mięśni prostowników tej strony. Powinien zaniknąć w okolicach 6. miesiąca życia;
- symetryczny toniczny odruch szyjny (odruch STOS) – zazwyczaj pojawia się około 4. miesiąca życia, a wycisza w okolicach 10. miesiąca. Jego celem jest przygotowanie dziecka do raczkowania i czworakowania, a więc do przejścia w wyższe niż leżenie pozycje. Umożliwia osiowe ustawienie okolicy potylicznej i krzyżowej względem siebie. Podczas zginania głowy dziecka (w leżeniu na plecach) wyzwala się zgięcie kończyn górnych z równoczesnym wyprostem kończyn dolnych. Z kolei wyprost głowy (w leżeniu na brzuszku) daje zupełnie odwrotną reakcję napięciową: wyprost kończyn górnych oraz zgięcie kończyn dolnych;
- toniczny odruch błędnikowy (odruch TOB) – chcąc wywołać odruch przedni, wystarczy położyć dziecko na plecach i delikatnie chwytając za główkę wykonać jej zgięcie. W efekcie dziecko zgina również kończyny górne i kończyny dolne. Z kolei chcąc wywołać odruch tylny, dziecko układa się w leżeniu przodem, po czym delikatnie łapiąc główkę, wykonuje się jej wyprost. Efektem jest jednoczesne wyprostowanie kończyn górnych i dolnych. Oba są obecne już podczas narodzin dziecka i powinny zaniknąć w okolicach 3.-4. roku życia;
- odruch moro – czyli tzw. odruch obejmowania, który powinien zaniknąć całkowicie w okolicach 6. miesiąca życia dziecka. Polega na energicznym odrzuceniu obu rączek na boki, po czym następuje przyciągnięcie rączek z powrotem do ciała, a wszystko to w momencie nagłego hałasu, nagłego dotyku czy szybszego niż zwykle opuszczenia dziecka na rękach do łóżeczka. Stanowi reakcję obronną;
- objaw Babińskiego – odruch ten zanika około 2. roku życia, a polega na mimowolnym prostowaniu stopy (zwłaszcza palucha) wskutek drażnienia jej podeszwy. Wskazuje on na niedojrzałość układu nerwowego i nie ma większego znaczenia dla noworodków i niemowląt.
Oceny odruchów pierwotnych może dokonać pediatra lub fizjoterapeuta dziecięcy.
Zobacz również: Czy jeździk jest dobry dla dziecka?
Przetrwałe odruchy pierwotne – przyczyny
Dziecko z pomocą odruchów pierwotnych realizuje podstawowe potrzeby życiowe, takie jak np. ssanie, połykanie. Stanowią one reakcje na konkretne bodźce z otoczenia, jak również są reakcją obronną. Ich obecność na pewnym etapie życia ma integralne znaczenie. Jednak wraz z rozwojem układu nerwowego odruchy pierwotne powinny ulegać wyciszpłaniu, a ostatecznie całkowitemu zanikowi. Zdarza się, że u niektórych dzieci obserwuje się przetrwałe odruchy pierwotne. Przyczyną tego mogą być:
- urazy płodu w ciąży;
- niedotlenienie okołoporodowe;
- wady genetyczne i zespoły wrodzone;
- mózgowe porażenie dziecięce;
- narażenie kobiety ciężarnej na toksyny, np. alkohol, zanieczyszczenia, dym papierosowy;
- i wiele innych.
Zdarza się, że przetrwałe odruchy pierwotne występują u dzieci bez żadnych poważnych wad czy chorób. Wówczas przyczyny tego zjawiska nie są znane.
Przetrwałe odruchy pierwotne – konsekwencje
Znamiona niewygaszonego odruchu pierwotnego w niektórych przypadkach można zaobserwować u dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym, a nierzadko nawet u osób dorosłych. Zaburza to rozwój posturalny i motoryczny, dezorganizuje przebieg nabywania ruchów dowolnych, sprawia, że wzorce ruchowe przybierają charakter patologiczny. Konsekwencjami odruchów przetrwałych u dzieci są m.in.:
- trudności w ocenie kierunku ruchu, przestrzeni;
- zaburzenia ruchów gałek ocznych, opóźnienie nauki czytania, pogorszona koordynacja wzrokowo-słuchowa;
- niezgrabne pismo;
- zaburzenia wokalizacji i rozwoju mowy;
- niechęć do aktywności fizycznej, słaba koordynacja ruchowa;
- choroba lokomocyjna;
- tendencja do chodzenia na paluszkach i opóźnienie nauki chodu;
- zaburzenia równowagi;
- wzmożone napięcie mięśniowe lub obniżone napięcie mięśniowe;
- nieprawidłowa postawa ciała, wady postawy.
W przypadku osób dorosłych przetrwałe odruchy pierwotne najczęściej wyrażone są pod postacią problemów z równowagą i koordynacją, niewyraźnego pisma, choroby lokomocyjnej oraz wad postawy, choć obraz kliniczny może być różny w zależności od występującego odruchu.
Przetrwałe odruchy pierwotne – leczenie
Leczenie przetrwałych odruchów pierwotnych prowadzi się w gabinecie fizjoterapeuty dziecięcego. Terapia obejmuje połączenie wielu różnych metod i technik fizjoterapeutycznych, z metodą Vojty, NDT-Bobath i integracją sensoryczną na czele. Zastosowanie znajdują także różnego rodzaju masaże oraz indywidualnie dobrane ćwiczenia, które muszą zawierać element zabawy. Dzięki temu będą atrakcyjne dla dzieci. Terapia trwa przeważnie kilka miesięcy, wymaga również działań rodziców w domu. Dlatego na wizytach fizjoterapeuta przeprowadza też instruktaż ćwiczeń do domu i uświadamia rodziców, na co powinni zwracać szczególną uwagę.
Polecane produkty:
|
Omega 3
Olej Omega 3 to czysty, 100% naturalny produkt pozyskiwany z rośliny o nazwie Pachnotka zwyczajna (Perilla frutescens). Tłoczony jest na zimno co sprawia, że zachowuje wszystkie, cenne składniki. Stanowi m.in. wsparcie dla mózgu ... Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Krzeszewska P., Mikołajewska E., Stan badań nad współwystępowaniem przetrwałych odruchów pierwotnych oraz zaburzeń rozwoju mowy u dzieci. Uniwersytet Śląski w Katowicach, 2018.
- Gieysztor E., Sadowska L., Choińska A. Stopień integracji odruchów prymitywnych jako narzędzie diagnostyczne do oceny dojrzałości neurologicznej zdrowych dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 26/2017.
- Kawalec W., Grenda R., Kulus M., Pediatria, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018.
