Cukrzyca (łac. diabetes mellitus) to choroba metaboliczna, która charakteryzuje się zaburzeniem przemiany węglowodanów prowadzącymi do podwyższenia poziomu cukru we krwi. Istnieją różne typy cukrzycy, jednak wszystkie związane są z nieprawidłowym działaniem insuliny lub jej niedoborem. Cukrzyca jest uważana za chorobę cywilizacyjną, ponieważ jej występowanie jest ściśle związane z charakterystycznymi elementami stylu życia współczesnego społeczeństwa.
Cukrzyca jako choroba cywilizacyjna
Faktem jest, iż jednostka ta głównie dotyczy zaburzenia wydzielania insuliny, co prowadzi do upośledzenia metabolizmu cukru w organizmie. Z takim stanem rzeczy wiążą się poważne komplikacje i powikłania. Styl i jakość życia chorego zmienia się diametralnie. Zmuszony on zostaje do przestrzegania ścisłej diety, prowadzenia zdrowego trybu życia oraz ciągłego stosowania leczenia farmakologicznego.
Dzisiejsza medycyna stara się zapobiegać tej chorobie, poprzez edukowanie społeczeństwa o niebezpiecznych skutkach sposobu i trybu życia, w jaki popadła dzisiejsza populacja. Niestety, ciągły stres, siedzący styl życia i zła dieta doprowadzają do wysokiego ryzyka wystąpienia tej choroby.
Od wielu lat, ludzie kontrolują rozwój cukrzycy różnymi sposobami, do których między innymi należy aktywność fizyczna, która jest doskonałą formą kontrolowania parametrów zaburzonych chorobą, ale również w niektórych przypadkach stanowi alternatywę leczenia farmakologicznego, co znacznie poprawia jakość życia.
Jakość życia ocenia stan chorego jak również kilka aspektów życia, miedzy innymi fizyczny, psychiczny jak i społeczny. Dzięki ocenie jakości i poziomu życia możemy skupić się na poprawie w danym zaburzonym parametrze i w ten sposób pomożemy pacjentowi w pełni odnaleźć się w społeczeństwie, przywrócić dobre samopoczucie oraz uczucie satysfakcji z osiągania stwarzanych przez nas i chorego celów.
Cukrzyca – charakterystyka
Cukrzyca charakteryzuje się występowaniem u ludzi wszystkich ras, w każdym przedziale wiekowym, na każdym kontynencie. Pojawia się ona również u zwierząt. Słowo „cukrzyca” może być przypisane każdemu zaburzeniu metabolizmu, które jest przewlekłe i objawia się:
- hiperglikemią na czczo i glukozurią;
- hiperglikemią po posiłkach w trakcie dnia i glukozurią;
- przy poprawnej glikemii na czczo, po zaaplikowaniu 75,0 g dawki testowej glukozy doustnie.
Cukrzyca – definicja i typy
Cukrzyca to grupa schorzeń metabolicznych, których jednakową charakterystyczną cechą jest zwiększone stężenie glukozy we krwi. Powodem tego może być zaburzony system wydzielania insuliny bądź jej wadliwe, nieprawidłowe działanie. Następstwem tego jest nieprawidłowy metabolizm tłuszczów, węglowodanów i białek jak i również podwyższone stężenie glukozy we krwi.
Powód choroby może być różny. Niektóre objawy w momencie rozpoznania mogą pomóc w zdiagnozowaniu cukrzycy.
U większej części osób chorych na cukrzycę rozpoznaje się typ 1 bądź 2 (inne typy, są znacznie rzadsze). Cukrzyca typu 1 objawia się nieprawidłowym wydzielaniem insuliny. Z kolei cukrzyca typu 2 charakteryzuje się nieprawidłowym działaniem insuliny oraz niedostatecznym kompensacyjnym wzrostem wydzielania tego hormonu.
W drugim typie cukrzycy, inaczej niż w pierwszym, zanim pojawią się objawy, przez wiele lat utrzymuje się podwyższona koncentracja glukozy we krwi. Pomimo nieobecności objawów klinicznych, glukoza w podwyższonym stężeniu zwiększa niebezpieczeństwo późniejszych powikłań choroby. W trakcie tego bezobjawowego czasu, cukrzycę wykryć można bazując na oznaczeniu stężenia glukozy we krwi na czczo bądź też teście doustnego obciążenia glukozą.
Inne specyficzne typy cukrzycy
- cukrzyca wywołana genetycznymi defektami działania komórek B trzustki;
- cukrzyca wywołana genetycznym defektem działania insuliny;
- cukrzyca powstająca na skutek uszkodzenia trzustki;
- cukrzyca w przebiegu chorób układu nerwowego;
- cukrzyca polekowa;
- cukrzyca u osób z zespołami genetycznymi;
- cukrzyca u ciężarnych;
- cukrzyca MODY.
Patogeneza i czynniki ryzyka cukrzycy typu 2
Wiele czynników genetycznych jak i środowiskowych może być przyczyną wadliwości działania insuliny na tkanki i komórki. Taka sytuacja może powstawać z niedoboru bezwzględnego, czyli ograniczonego wydzielania insuliny, ograniczonej podatności na insulinę tkanek (insulinooporność), bądź też z połączenia obydwu wymienionych mechanizmów.
Ważnymi elementami ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2, a jednocześnie symptomami kojarzonymi z nią są:
- otyłość;
- obniżona wartość cholesterolu HDL;
- podwyższona wartość cholesterolu w LDL;
- hiperglicerydemia;
- nadciśnienie tętnicze;
- obtłuszczenie wątroby;
- hiperurykemia;
- łuszczyca;
- szczawianica;
- podatność na choroby infekcyjne skóry;
- brak aktywności fizycznej;
- wywiad rodzinny stwierdzający cukrzycę u bliskich.
Niedawno również wykazano, iż czynnikiem niezależnym jest palenie papierosów.
Poniżej szczegółowo opisano czynniki ryzyka choroby.
Cukrzyca – czynniki genetyczne
Badania populacji wykazują, iż około 20% chorych na cukrzycę typu drugiego, w bliskiej rodzinie posiadają również osoby z cukrzycą. Bliźniaki jednojajowe obarczone są ryzkiem rzędu 80% zgodności zachorowań.
Badania molekularne analizują genetyczne podłoże własności ilościowych cukrzycy, np. stężenia insuliny, insulinooporności, glikemii, i właściwości jakościowych, np. struktury receptora insuliny jak i jej samego hormonu. Wykonywane badania dotyczą par rodzeństwa, rodzin, dobranych populacji i udowadnia się w nich powiązanie zaburzeń funkcji i struktury genów z oznakami choroby.
Uwarunkowanie genetyczne insulinooporności
Kryterium czułości tkanek obwodowych na insulinę bądź odwrotnie, jest zależność koncentracji insuliny, która działa na komórki do wymiaru asymilacji glukozy, związanego z tą koncentracją. Im większa ilość insuliny potrzebna do wzbudzenia asymilacji, tym insulinooporność wyższa. Prawidłowe wartości „zużycia” insuliny przez tkanki (przy poprawnej insulinemii) to: 6,5-8,0 mg glukozy/ kg mc./min. Cukrzyca typu drugiego wywołuje stan w którym „zużycie” to (przy identycznej insulinemii) zmniejsza się do wartości 0,5-5,0 mg glukozy/ kg mc./min.
Transportery glukozy do komórek
Odrębnym istotnym procesem insulinooporności w cukrzycy drugiego typu, mogą być nieprawidłowości w budowie i funkcji transporterów glukozy przez błonę komórkową, w szczególności mięśni szkieletowych. Właściwa regulacja i ekspresja transporterów glukozy warunkuje prawidłowy jej metabolizm w komórkach. Transportery te występują u wszystkich ssaków.
Dysfunkcja komórek B
Na wytworzenie dysfunkcji komórek B, mają wpływ geny, do których m.in. kwalifikuje się: geny konwertazy proinsuliny, gen insuliny oraz gen białka ATP– zależnego kanału potasowego komórki B. Każdy z wymienionych genów jest powiązany z insuliną i nieprawidłowości w ich działaniu będą się przekładać na dysfunkcję tego hormonu co prowadzić będzie do danych objawów cukrzycy.
Rola glukagonu i amyliny
Glukagon i insulina są najbardziej znaczącymi kontrolerami utrzymującymi prawidłowe wartości glukozy. Jest to wynikiem ich antagonistycznego działania na metabolizm wątroby. Wielkość komórek A nie zmienia się w cukrzycy typu drugiego, natomiast stają się niewrażliwe na insulinę co prowadzi do przedłużającej się hiperglikemii.
Wielu twierdzi, że insulinooporność, a tym samym cukrzyca typu 2 wywołana jest hormonem wydzielanym przez komórki B- amyliną. Wywołuje on niewrażliwość wątroby na działanie insuliny i tym samym prowadzi do zwiększonej produkcji glukozy.
Zaburzenia czynnośći osi „jelitowo- trzustkowej”
Wiadomym jest, iż glukoza podawana doustnie pobudza do emisji insuliny o wiele bardziej niż glukoza podana dożylnie. Świadczy to o tym, że istnieje mediator pośredniczący pomiędzy metabolizmem a trawieniem. Mediator ten wydzielany jest pod wpływem glukozy w układzie pokarmowym i stymuluje do wydzielania insuliny. Gdyby powstała nieprawidłowość w działaniu tego systemu, mogłoby to doprowadzić do zaburzenia stymulacji emisji insuliny po spożyciu pokarmów.
Czynniki konstutucjonalne
Zalicza się do nich:
- wiek – liczba zachorowań jak i liczba chorych na cukrzycę typu drugiego jest proporcjonalna do wieku. Liczba chorych w przedziale wiekowym 30-45 lat wynosi 8%, w wieku 46-65 lat jest to 10%, a w wieku 65 lat i więcej procent ten wzrasta do 14% badanych;
- płeć – do lat 65 częściej zauważa się częściej chorych mężczyzn, natomiast w późniejszych latach częściej kobiety.
Teoria „oszczędnego genotypu”
Jest to teoria, która mówi, iż osoby, u których wystąpiła mutacja genu receptora beta 3, posiadają o wiele mniejszą skłonność do otyłości oraz mają niższą przemianę materii, co być może zmniejsza ryzyko powstania cukrzycy typu 2.
Obraz kliniczny
Cukrzyca typu 2, jest takim schorzeniem, które może być nierozpoznane przez wiele lat. Jest to wynikiem etapowego zwiększania koncentracji glukozy we krwi i jednocześnie bezobjawowego przebiegu. Mimo wszystko zwiększona koncentracja glukozy prowadzi do podwyższenia ryzyka późniejszych powikłań naczyniowych.
Poziom insuliny u osób chorych może pozostać prawidłowy bądź minimalnie podwyższony, ale nie dający jednak insulinooporności. We wczesnej fazie cukrzycy podawanie insuliny jest zbędne, a u niektórych wcale nie jest wymagane.
Niekiedy u cukrzyków obserwuje się wystąpienie kwasicy ketonowej, która jest skutkiem infekcji i sytuacji stresowych.
Objawy cukrzycy obejmują następujące dolegliwości:
- zwiększona częstotliwość oddawania moczu;
- ogólne osłabienie;
- pogorszenie widzenia;
- podwyższone pragnienie;
- redukcja masy ciała, występująca jednocześnie z podwyższonym apetytem.
Diagnostyka cukrzycy
Rozpoznanie cukrzycy każdorazowo łączy się ze zmianą w życiu chorego, jego bliskich i otoczenia. Zmusza też do podjęcia uciążliwych decyzji jak i działań.
Rozpoznanie choroby u pacjentów z wyraźnymi objawami oraz zaawansowaną hiperglikemią jest proste i raczej pewne. Sytuacja zmienia się gdy cukrzyca przebiega bezobjawowo, zaburza tolerancję glukozy oraz zaburza glikemię na czczo (wynik bliski granicy prawidłowej). Taki przebieg choroby wymaga dodatkowych badań do pełnego zróżnicowania cukrzycy.
Do identyfikacji cukrzycy wymagane jest stwierdzenie:
- charakterystycznych objawów jak i hiperglikemii, zgodnie z wymogami WHO;
- jedynie hiperglikemii zgodnie z wymogami WHO;
- zaburzenia tolerancji glukozy identyfikowane w oparciu o test doustnego obciążenia 75,0g glukozy;
- zaburzenie glikemii na czczo identyfikowane w warunkach standardowych.
Procedury stosowane do celów identyfikacyjnych charakteryzują się odpowiednią czułością, niewielkim marginesem błędu i swoistością. Glukometr na przykład wykorzystywany jest do pomiaru tylko i wyłącznie orientacyjnego, co jest przyczyną jego szerokiego zakresu błędu (~10%). Na dodatek każde badanie glikemii na czczo, glikemii tzw. przygodnej, jak i glikemii w 2 godzinach po teście doustnego obciążenia 75,0 g glukozy, musi być dwukrotnie wykonane.Jeśli rezultaty nie są jednoznaczne, obserwacja pacjenta wydłuża się do 4-6 tygodni, po których należy wykonać badania jeszcze raz lub je rozszerzyć.
Prewencja
Prewencję dzielimy na:
- prewencję pierwotną;
- prewencję wtórną;
- prewencję trzeciorzędową.
Prewencja pierwotna to procedury, których celem jest przeciwdziałanie wystąpienia cukrzycy u tych którzy obarczeni są wysokim ryzykiem. Działania te polegają na modyfikacji behawioralnych i środowiskowych czynników ryzyka. Wyróżnia się 2 rodzaje tej prewencji:
- Procedury skierowane na redukcję częstości występowania bądź zwiększenia przyczyn ryzyka cukrzycy w grupach osób lub całych populacjach;
- Procedury skierowane na zapobieganie jednostki u konkretnych osób, którzy zauważyli początkowe objawy choroby.
Natomiast prewencja wtórna to głównie procedury, których celem jest identyfikacja ludzi z bezobjawową (nierozpoznaną dotychczas) cukrzycą bądź osób obarczonych dużym ryzykiem rozwoju jednostki chorobowej.
Trzeciorzędowa prewencja to wszystkie działania, mające na celu powstrzymanie bądź odwleczenie w czasie rozwoju powikłań cukrzycy jak i przeciwdziałanie kalectwu, które może być wynikiem zaburzenia wydolności tkanek i narządów.
Profilaktyka cukrzycy
Profilaktyką są wszelkie działania mające na celu zapobieganie ryzyku powstania cukrzycy. Należą do nich:
- redukcja otyłości bądź całkowite jej wyeliminowanie;
- redukcja ilości tłuszczów spożywanych (głównie tłuszczów nasyconych);
- przeciwdziałanie hipokinezji przez zwiększoną fizyczną aktywność, która ma największy wpływ na insulinowrażliwość.
Aktywność fizyczna i jej rola w cukrzycy typu 2
Wysiłek fizyczny definiuje się jako powtarzającą fizyczną aktywność bądź ruch, którego celem jest poprawienie czy też utrzymanie fizycznej sprawności bądź zdrowia. Przykładami są trening siłowy, aerobik, ćwiczenia na sali gimnastycznej.
Trening przeprowadzony w sposób bezpieczny, planowany i powtarzany, podwyższa wydolność i sprawność organizmu wśród ludzi z prawidłowo wyrównaną klinicznie oraz metabolicznie cukrzycą. Z badań wynika, iż aktywność fizyczna podwyższa poziom wrażliwości tkanek na insulinę, co z kolei wspomaga osiągnięcie założonych celów leczenia metabolicznego.
Pamiętać jednak należy, iż na wybór rodzaju ćwiczeń wpływają różne czynniki, a w tym okoliczności, warunki i sytuacje. Każdy przeprowadzany trening terapeutyczny, różnić się może dynamiką, powtarzalnością czy też nasileniem.
Z wyżej wymienionych stwierdzeń wynika więc, iż zastosowanie aktywności fizycznej w celu leczenia i podwyższania wydolności fizycznej wśród cukrzyków nie powinno opierać się na schematach. Zawsze jednak trening musi być uzasadniony klinicznie i patofizjologicznie. Każde zmiany (indywidualne) wywołane leczniczym treningiem powinny być monitorowane. Pamiętać również należy o tym, iż błędy czy zła obiektywizacja decyzji w zakresie treningu, przynieść mogą szkody.
Proponowane formy wysiłku
Preferowany jest dynamiczny wysiłek tlenowy. Do zalecanych ćwiczeń należą:
- gimnastyka;
- marsz;
- jogging;
- turystyka;
- pływanie;
- jazda na rowerze (wyklucza się wszelkie ćwiczenia, których efekt może grozić uszkodzeniem, np. jogging w neuropatii naraża chorego na obrażenia stóp).
Proponowane sporty drużynowe dla cukrzyków to:
- koszykówka;
- hokej;
- siatkówka;
- piłka nożna.
Z kolei pożytecznymi pracami dla cukrzyków są:
- ogrodnictwo;
- rolnictwo;
- kopanie ziemi;
- hodowla;
- cięcie drzew.
Jeżeli chodzi o wysiłki statyczne czy beztlenowe, np. przeciąganie liny czy podnoszenie ciężarów, jest niewskazane dla osób cierpiących na cukrzycę gdyż takie aktywności pobudzają zbytnio adrenergiczny układ i podnoszą w znaczny sposób tętnicze ciśnienie krwi. Jednak przy umiejętnym i prawidłowym ułożeniu programu takiego rodzaju wysiłków, mogą one stać się pomocne i bezpieczne.
Jedne źródła podają, iż najlepszą formułą jest tzw. formuła 4 x 40 x 140, czyli ćwiczenia cztery razy w tygodniu, po 40 minut każde, doprowadzające swoją intensywnością do HR o wartości 140/min. Inne natomiast podają, iż powinno się stosować ćwiczenia jednogodzinne, codziennie o obciążeniu na poziomie submaksymalnym.
Polecane produkty:
|
Spirulina 100% naturalna
Spirulina platensis - alga o niebiesko-zielonej barwie. Dostarcza kompleks niezwykle ważnych składników odżywczych takich jak m.in. białko, witaminy, minerały, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wspomaga regulację metabolizmu … Zobacz więcej... |
|
Spirulina + Chlorella – naturalne oczyszczanie organizmu
Spirulina i Chlorella to naturalny produkt, który dostarcza witaminy, minerały, a także inne niezbędne do prawidłowego funkcjonowania składniki odżywcze. Dodatkowo skutecznie wspomaga oczyszczanie organizmu, regulację metabolizmu i wzmacnianie układu … Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Eberhardt A., Rekreacja ruchowa. Wprowadzenie do fizjologii i metodyki rekreacji ruchowej, Wydawnictwo Almamer, Warszawa 2011.
- Kowal- Gierczak B., Cukrzyca: skrypt dla Wydziału Pielęgniarskiego, AM we Wrocławiu, Wrocław 1997.
- Moczulski D., Diabetologia, Wydawnictwo Medical Tribune, Warszawa 2010.
- Tatoń J., Czech A., Bernas M., Diabetologia kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
- Tatoń J.. Czech A., Diabetologia Tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001.
