Postępowanie nauczyciela przy nauczaniu pojęć powinno być przemyślane, zorganizowane oraz interesujące. Wszelkie informacje należy prezentować w sposób zwięzły, prosty i ciekawy.
Postępowanie nauczyciela przy nauczaniu pojęć
W fazie planowania zajęć nauczyciel decyduje, których pojęć nauczyć ucznia i jak to zrobić. Musi wykonać pracę polegającą na zdefiniowaniu, analizowaniu wybranych pojęć oraz zdecydowaniu, jakimi przykładami i nieprzykładami posłużyć się i jak je przedstawić.
Najważniejsze etapy nauczania przedstawiono dokładniej poniżej i są to:
- dobór pojęć;
- definiowanie pojęć;
- analiza pojęć;
- dobór przykładów i nieprzykładów;
- wybór metody;
- sprawdzanie opanowania pojęć.
Dobór pojęć
Program nauczania stanowi podstawowe źródło, z którego nauczyciel czerpie pojęcia do nauczania. W wyborze pojęć kluczowych pomocny jest również podręcznik i wskazówki metodyczne dla nauczycieli, jak posługiwać się danym podręcznikiem.
Przewodniki programowe i metodyczne stanowią kolejne z głównych źródeł pojęć wybranych do nauczania. Przykładowo, gdy w pewnym przewodniku programowym dla nauczycieli akademickich zawarty jest temat poświęcony osteoporozie, studenci uczą się takich pojęć jak: „zaburzenia mineralizacji”, „układ kostny„, „złamania” itd.
Nauczyciel nie zdoła nauczyć wszystkich tych pojęć, musi więc wybrać te, które chciałby zmieścić na zajęciach, które z listy słów wybrać do nauczania bezpośredniego. W rezultacie musi wybrać jakie pojęcia są najważniejsze dla zrozumienia materiału.
Definiowanie pojęć
W każdym przykładzie pojęcia można odnaleźć jego cechy istotne, odróżniające go od wszystkich innych. Ucząc się pojęcia, uczeń nie powinien mieszać cech nieistotnych z cechami istotnymi. Ważne jest też, skąd czerpie się definicję pojęcia i zbiór cech istotnych. Najlepiej brać te definicje od specjalistów z danych dziedzin.
Przykładowo, lekarz posługuje się słownictwem medycznym. Gdy pacjent czegoś nie rozumie to lekarz wyjaśnia wszystko prościej oraz odpowiada na wszelkie pytania.
Definiowanie pojęć przebiega w trzech etapach, które można wyrazić w formie poleceń:
- Określ nazwę pojęcia.
- Wylicz cechy istotne i nieistotne.
- Napisz zwartą definicję.
Definicja jest wyrażeniem zawierającym wszystkie cechy istotne i wskazującym jak są połączone.
Analiza pojęć
Gdy wybraliśmy już pojęcie, i mając na uwadze cechy istotne i nieistotne, podaliśmy definicję pojęcia, należy poddać je analizie, aby dobrać odpowiednie przykłady i nieprzykłady.
Należy pamiętać by przykłady i nieprzykłady miały sens i były konkretne (dla ucznia). Pomocne w tym przypadku mogą być mapy, wykresy, ilustracje, które mogą posłużyć jako wizualne przykłady abstrakcyjnych pojęć i ułatwić dokonanie analizy pojęć.
Na przykład opisując samochód jako ładny, należy uzasadnić swoją opinię. Oznacza to, że wybierając przykłady pojęć, należy uwzględnić wszystkie cechy istotne. Cechy nieistotne najlepiej jest przedstawić na różnych przykładach dopiero po podaniu wyraźnych przykładów cech istotnych.
Dobór przykładów i nieprzykładów
Wiele zależy od przykładów i nieprzykładów wybranych dla zilustrowania pojęcia. Ogólnie należy przyjąć, że przykłady podawane na początku powinny być uczniowi znane wcześniej. Najpierw uczeń powinien zetknąć się z typowymi i oczywistymi przykładami, a dopiero później będzie gotowy rozpatrywać nietypowe. Zwykle też łatwiej uczniowi jest określić pojęcie, zestawiając przykłady z innym, podobnym przykładem niż z przykładem odległym.
Dobierając przykłady nauczyciel często różnicuje cechy nieistotne najbardziej jak tylko można, po to żeby skupić uwagę ucznia na wspólnych cechach wszystkich przykładów.
Kiedy nauczyciel zestawia przykłady z nieprzykładami, stara się aby cechy nieistotne w zestawionych parach były jak najbardziej podobne. Dzięki temu uczeń skoncentruje się na różnicach między przykładem a nieprzykładem. Dodatkowo, najlepiej aby kolejność podawanych przykładów i nieprzykładów była uporządkowana, czyli od łatwych do trudnych.
Wybór metody
Wyróżniamy dwie metody:
- Bezpośrednią (dedukcyjną) – od reguły do przykładu. Najpierw nauczyciel przedstawia definicję pojęcia, a następnie podaje przykłady i nieprzykłady pomagające zrozumieć pojęcie. Metoda ta sprawdza się najlepiej w przypadku pojęć wcale lub ledwo znanych.
- Przyswajania pojęć (indukcyjną) – od przykładu do reguły. Najpierw podaje się przykłady i nieprzykłady danego pojęcia, a uczniowie samodzielnie odkrywają lub przyswajają pojęcie. Nazwa i definicja pojawiają się na koniec. Metoda ta sprawdza się, gdy uczniowie mają jakąś znajomość pojęcia.
Zdarza się, że stosuje się obie metody gdy pojęcia są skomplikowane.
Sprawdzanie opanowania pojęć
Sprawdzając jak uczniowie opanowali pojęcie, możemy korzystać ze sposobów, którymi posługujemy się w celu definiowania i analizowania pojęć, z tym jednak zastrzeżeniem, że żądamy od ucznia czegoś więcej niż tylko słownej definicji pojęcia.
Aby osiągnąć wyższe stopnie opanowania pojęć, uczeń powinien (wg Klausmeiner’a):
- umieć zdefiniować pojęcie i znać cechy istotne pojęcia;
- umieć rozpoznawać przykłady i nieprzykłady.
Jeżeli więc uczeń opanował dane pojęcie np. staw, to kiedy podamy mu przykłady stawów, mięśni, kości potrafi:
- nazwać pojęcie i wskazać przykłady stawów;
- nazwać cechy istotne dla stawów i odróżnić je od nieistotnych;
- wskazać pod jakim względem stawy różnią się od kości czy mięśni.
Uwzględniając cechy istotne stawu, uczeń przykładowo powie, że mięsień nie jest otoczony torebką stawową.
Polecane produkty:
|
Mata z kolcami
Mata z kolcami została wykonana z materiałów wytrzymałych i odpornych, a zarazem bezpiecznych. Regularnie stosowana w domowym zaciszu, niweluje liczne dolegliwości bólowe. Zobacz więcej... |
|
Mata do akupresury (mata z igłami)
Mata do akupresury posiada specjalne igły. Ma działanie terapeutyczne i wykorzystywana jest na różne okolice ciała w celu zmniejszenia bólów, regulacji napięcia mięśniowego i wielu innych schorzeń. Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Kupisiewicz C., Dydaktyka. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2012.
