Łopatka – funkcje i ruchy

Łopatka (łac. scapula) jest płaską kością, której główną rolą jest współtworzenie stawu ramiennego. Ruchy kompleksu barkowego zależą w dużej mierze od ruchomości łopatki. Na jego mobilność składa się staw ramienno-łopatkowy i staw barkowo-obojczykowy, ponieważ są one nierozerwalnie związane z kością łopatkową. Łopatka wytwarza również funkcjonalne połączenie z klatką piersiową, po której się ślizga. Dodatkowo kość ta łączy się poprzez mięśnie z żebrami, kręgosłupem, czaszką, obojczykiem, kością ramienną, a nawet kością gnykową.

Budowa łopatki

Łopatka to płaska, cienka i trójkątna kość, która przylega do ściany grzbietowej klatki piersiowej. W efekcie stanowi zatem część tylną obręczy barkowej. Kość ta jest swobodnie zawieszona między mięśniami, bocznie natomiast łączy się z obojczykiem i kością ramienną.

W budowie anatomicznej łopatki wyróżniamy dwie powierzchnie, trzy kąty i trzy brzegi. Jedną z najbardziej charakterystycznych struktur łopatki jest wyrostem barkowy umiejscowiony na grzebieniu łopatki. Dodatkowo wyróżnia się wyrostek kruczy, który rozpoczyna się na brzegu górnym między panewką stawową a wcięciem łopatki.

Funkcje łopatki

Patrząc wstecz ewolucji łopatka i mięśnie nią operujące pełniły funkcje podporowe. W związku z pionizacją i otwarciem górnych łańcuchów biokinematycznych kończyny górne zyskały na mobilności przejmując funkcje manipulatywne i posturalne. To właśnie łopatka, poprzez wielopłaszczyznowe ruchy, zmienia położenie panewki stawu ramiennego powiększając tym zakresy ruchu. Dzieje się to w fizjologicznych proporcjach nazywanych rytmem ramienno-łopatkowym.

Zobacz również: Otwarty łańcuch kinematyczny.

Ruchy łopatki

Dla ruchu zgięcia w pełni zdrowego stawu ramiennego przypada 90° samego ruchu kości ramiennej, po czym włącza się łopatka aż do 180° pełnego zgięcia. Co do odwiedzenia to mamy 70° ruchu kości ramiennej, po czym włącza się łopatka aż do 180°. Ponadto łopatka posiada szereg ruchów anatomicznych podanych z przykładowymi mięśniami wykonującymi dany ruch:

• unoszenie – mięsień dźwigacz łopatki;
• obniżanie – mięsień czworoboczny część dolna;
• rotacje zewnętrzna – mięsień zębaty przedni;
• rotacja wewnętrzna – mięsień piersiowy mniejszy;
• protrakcja – mięsień piersiowy mniejszy;
• retrakcja – mięsień czworoboczny część środkowa;
• rotacja dolna – mięsień równoległoboczny;
• rotacja górna – mięsień czworoboczny część górna;
• pochylenie przednie – mięsień piersiowy mniejszy;
• pochylenie tylne – mięsień zębaty przedni.

Pozycja neutralna łopatki

Każdy ruchu powinien być oceniany od pozycji neutralnej łopatki. Natomiast jej położenie neutralne jest wtedy gdy grzebień łopatki skierowany jest w kierunku kręgu Th3 / Th4, kąt dolny jest na poziomie kręgu Th7, kąt dolny ustawiony jest bocznie w stosunku do kąta górnego oraz wyrostek barkowy powinien być wyżej niż kąt górny.

Za utrzymanie neutralnej pozycji, stabilność i ruch odpowiadają mięśnie stabilizujące łopatkę takie jak mięsień czworoboczny oraz mięsień zębaty przedni (główny sprawca łopatki skrzydłowatej) oraz mobilizatory, czyli mięsień dźwigacz łopatki, mięsień równoległoboczny, a także mięsień piersiowy mniejszy.

Ćwiczenia propriocepcji i kontroli łopatki na kompleks ramienny

Do wykonania ćwiczeń potrzebujemy ścianę, piłkę i miniband. Celem ćwiczeń, w zależności od wskazań i historii choroby, są:

• odtworzenie swobodnego ruch głowy kości ramiennej w panewce;
• reedukacja rytmu ramienno-łopatkowego;
• kontrola łopatki i pozycji neutralnej;
• trening odpowiedniego wzorca ruchu chroniącego przed ciasnotą podbarkową;
• poprawa zakresu ruchomości.

Do pierwszego ćwiczenia będziemy potrzebować ścianę i gumę miniband. Stajemy przodem do ściany, zakładamy gumę tuż pod nadgarstkami i ustawiamy nasze przedramiona na ścianie. Powinniśmy wyjściowo uzyskać około 90 stopni w stawie łokciowym i ramiennym. Bardzo ważne jest tutaj ustawienie łopatek – ściągamy je lekko ku sobie i obniżamy w dół. Następnie przechodzimy do wykonania ćwiczenia – z wydechem przesuwamy niewielkimi ruchami w górę raz jedną kończynę górną, a raz drugą przy zachowaniu takiego napięcia miniband, które pozwoli nam odczuwać stabilizację łopatek.

Ćwiczenie drugie będzie wymagało miękkiej, niewielkiej piłki, którą możemy chwycić dłonią. Jeśli jej nie posiadamy, alternatywą może być każdy inny przedmiot, który nie jest zbyt ciężki i dobrze trzyma się w ręce. Stajemy blisko ściany i pilnując stabilizacji łopatki jak w ćwiczeniu poprzednim wykonujemy bardzo powolne odwiedzenie kończyny górnej (trzymającej piłkę) po ścianie w maksymalnym zakresie ruchomości (do około 180 stopni odwiedzenia).

Takich ćwiczeń jest oczywiście znacznie więcej. Warto zwrócić uwagę także na siłę i kondycję pozostałych mięśni, które wpływają na stabilizację łopatki. W zależności od tego treningi można urozmaicać poprzez wstawianie ćwiczeń wzmacniających lub rozciągających dane struktury.

Ruchy łopatki na wzorcach PNF

Łopatka posiada również ruchy oparte na neurofizjologicznych wzorcach wywodzących się z łańcuchów lokomocyjnych (PNF). Wzorcowe ruchy odbywają się w diagonalnych (przekątnych płaszczyznach ciała). Wyróżniamy wtedy:

• elewację przednią oraz tylną;
• depresję przednią oraz tylną.

W efekcie wzorce te są kombinacją wcześniejszych ruchów anatomicznych.

Zobacz również: Metoda PNF – łopatka.

Łopatka – patologia

Zarówno stabilizatory jak i mobilizatory mają swój udział w patologicznym ustawieniu łopatki, które mogą przekładać się na zaburzenia posturalne oraz problemy ze stawem ramiennym. Bardzo chorobotwórczy może być wyhamowany mięsień zębaty przedni u osób uprawiających pływanie i sporty rzutowe. Badania wykazały znaczące opóźnienie aktywacji tego mięśnia w tej grupie badanych cierpiących na dolegliwości bólowe stawu ramiennego. Wykazano również, że ustawienie łopatki w protrakcji i rotacji dolnej / przedniej predysponuje do wystąpienia zespołu ciasnoty przestrzeni podbarkowej.

	Plastry do kinesiotapingu Zapewniają skuteczną i bezinwazyjną metodę w walce z bólem układu mięśniowo-nerwowego. Dodatkowo korzystnie wpływają na poprawę krążenia krwi oraz limfy, zapewniając przy tym wygodę podczas noszenia. Zobacz więcej...
	Plastry kinesiotaping Taśmy Kinesio Tex Classic to oryginalne, japońskie plastry znane i cenione od lat przez fizjoterapeutów na całym świecie. Stworzone zostały i do tej pory nadzorowane są przez doktora Kenzo Kase. Taśmy te zapewniają skuteczną i bezinwazyjną metodę w walce Zobacz więcej...

Bibliografia

1. Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
2. Adler S., Beckers D., Buck M., PNF w praktyce, Wydawnictwo DB Publishing, Warszawa 2014.