Osoby z niefizjologicznie wysokim poziomem żelaza powinny znać sposoby na to, jak obniżyć poziom żelaza. Zjawisko to jest bowiem niebezpieczne i może prowadzić ostatecznie nawet do choroby zwyrodnieniowej stawów, uszkodzenia przysadki mózgowej czy impotencji u mężczyzn. Nie należy obniżać poziomu żelaza na własną rękę. Podejmowane czynności zawsze należy skonsultować z lekarzem.
Nadmiar żelaza – przyczyny
Wyróżnia się wiele przyczyn nadmiaru żelaza we krwi. Najczęściej ma ono swoją przyczynę w nieodpowiedniej suplementacji (nigdy nie powinniśmy przyjmować preparatów żelaza bez konsultacji z lekarzem, ani tym bardziej zwiększać zaleconych już dawek) oraz diecie bogatej w ten pierwiastek. Może się jednak zdarzyć, że dojdzie do wystąpienia choroby genetycznej hemochromatozy (nadmiar żelaza), którą jednak można leczyć.
Do czynników ryzyka związanych z gromadzeniem się jonów żelaza w organizmie można zaliczyć dodatkowo gotowanie w naczyniach posiadających w sobie jony żelaza lub picie wysokozmineralizowanej wody. Niebezpieczne jest picie wody wodociągowej z zardzewiałych rur.
Nadmiar żelaza – objawy
Objawy hemochromatozy bardzo rzadko pojawiają się u dzieci i młodzieży. Najczęściej pacjentami są osoby w średnim wieku. Na samym początku pojawiają się:
- znużenie;
- zmęczenie;
- osłabienie;
- spadek masy ciała;
- obniżenie libido;
- dolegliwości takie jak bóle stawów.
Objawy te nie są specyficzne i mogą wskazywać na wiele innych jednostek chorobowych. Z tego względu hemochromatoza bywa rozpoznawana przypadkowo lub na bardziej zaawansowanym etapie. W niektórych przypadkach mogą wystąpić stany podgorączkowe bądź gorączka, a także wypadanie włosów, suchość skóry i rozdwajanie się płytek paznokciowych. Wraz z upływem czasu nadmiar żelaza w organizmie przekształca się w skrajny brak energii życiowej. U kobiet pojawiają się zaburzenia miesiączkowania oraz przedwczesna menopauza, natomiast u mężczyzn impotencja.
Dość charakterystycznym objawem jest pojawianie się szarobrązowych zmian skórnych, mających metaliczny połysk. Po ich ustąpieniu pozostają mało estetyczne blizny. Zanika owłosienie, zwłaszcza w okolicy łonowej i na twarzy. Przy bardzo wysokim nadmiarze żelaza obserwuje się objawy typowe przy marskości wątroby lub cukrzycy. Należy jak najszybciej dążyć do ustabilizowania poziomu żelaza, ponieważ długotrwały nadmiar prowadzi do niewydolności narządów wewnętrznych.
Jak obniżyć poziom żelaza?
Istnieje kilka skutecznych sposobów jak obniżyć poziom żelaza gdy jest on wysoki:
- upust krwi, krwiodawstwo;
- odpowiednio zbilansowana dieta;
- unikanie żeliwnych naczyń do gotowania;
- pocenie się.
Podczas gotowania wysoka temperatura powoduje uwolnienie jonów żelaza z naczynia do pokarmu, co następnie spożywamy. Z kolei pocenie się jest naturalną reakcją fizjologiczną, a wraz z potem usuwane są z organizmu między innymi składniki mineralny (w tym także żelazo). Aby wpłynąć na produkcję potu wystarczy włączyć do swojego trybu życia regularną aktywność fizyczną o umiarkowanej lub wysokiej intensywności.
Dieta przy nadmiarze żelaza
Odrębnie należy omówić główną przyczynę wysokiego poziomu żelaza, czyli dietę. To właśnie poprzez jej modyfikację jesteśmy w stanie w największym stopniu wpływać na wyrównanie poziomu tego pierwiastka. W diecie człowieka głównym źródłem żelaza są produkty zawierające żelazo hemowe – wątróbka, czerwone mięso, niektóre rodzaje czerwonego wina, żółtka jaj czy podroby. To właśnie tych pokarmów należy unikać przede wszystkim. Źródła żelaza niehemowego są mniej istotne ze względu na gorszą biodostępność (warzywa strączkowe i inne, owies, kakao, orzechy, suszone owoce itd.). Osoby z hemochromatozą i nadmiarem żelaza powinny także unikać:
- alkoholu – etanol wzmaga przyswajanie żelaza. Kwestią sporną jest czerwone wino, które posiada wprawdzie dużą ilość żelaza, ale jednocześnie i antyoksydantów, które uniemożliwiają jego wchłanianie;
- jednoczesnego spożywania witaminy C i produktów zawierających żelazo – witamina C znacznie zwiększa biodostępność żelaza.
Co więc można jeść? Jest wiele produktów, z których skomponuje się zdrową i smaczną dietę. Przede wszystkim warto sięgać po nabiał (sery, twaróg, mleko, przetwory mleczne), ponieważ wapń utrudnia wchłanianie żelaza. Podobnie działają antyoksydanty zawarte w owocach i warzywach, zwłaszcza świeżych. Dozwolona jest kawa, herbata, pełne ziarna i produkty zawierające błonnik. Bardzo ważna jest odpowiednia podaż niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), czyli tłustych ryb morskich i olejów roślinnych.
Konsekwencje nadmiaru żelaza
Początkowo objawy nadmiaru żelaza są typowe i mogą zostać pomylone ze zmęczeniem czy zbyt dużym stresem w życiu. Są to:
- wymioty;
- nudności;
- przewlekłe zmęczenie;
- problemy ze snem.
Może dojść do tego suchość skóry i wypadanie włosów. U kobiet pojawiają się zaburzenia miesiączkowania, natomiast mężczyźni mają problemy z erekcją. Gdy nadmiar żelaza utrzymuje się długo i osiąga zaawansowany etap, może dojść do poważnych konsekwencji, takich jak niewydolność wątroby, marskość wątroby, zatrucie organizmu, problemy z sercem, stawami, trzustką oraz zaburzenia hormonalne. W niektórych przypadkach nadmiar żelaza może być czynnikiem wpływającym na rozwój cukrzycy.
Bibliografia
- Rosiek A., Hemochromatoza pierwotna — wykorzystanie krwi pochodzącej z leczniczych krwioupustów do celów klinicznych, Journal of Transfusion Medicine, 2/2019.
- Borkowska A., Antosiewicz J., Żelazo – przyjaciel, który bywa toksyczny, Problemy Nauk Biologicznych, 4/2020.
- Kanwar P., Kowdley K., Diagnosis and treatment of hereditary hemochromatosis: an update, Expert Rev. Gastroenterol. Hepatol., 7/2013.
