Ćwiczenia odruchowe

Ćwiczenia odruchowe nie stanowią jednolitej metody postępowania, lecz raczej zasób sposobów aktywizowania mięśni u osób niespełniających poleceń bądź niemogących z jakiegoś powodu aktywnie kurczyć swoich mięśni. Stosuje się je między innymi u pacjentów neurologicznych, którzy nie są w stanie wykonać lub zapoczątkować ruchu.

Ćwiczenia odruchowe – cele

Ćwiczenia odruchowe wykonywane są głównie na pierwszym etapie usprawniania. W związku z czym mają one często wartość profilaktyczno-leczniczą. Do głównych celów tego typu ćwiczeń zalicza się:

• likwidację bezruchu pacjenta;
• wzmożenie aferentacji;
• zapoczątkowanie reedukacji nadmiernie osłabionych mięśni.

Rodzaje ćwiczeń odruchowych

Wyróżnia się podstawowe rodzaje ćwiczeń odruchowych. Są to ćwiczenia według:

• Stejskala – bazują na obserwacjach dotyczących wpływu faz oddechowych na ruchy. Chodzi tutaj głównie o sposoby torowania. Normalnie zwiększona aktywność mięśni wiąże się ściśle z fazą oddechową, a przede wszystkim z zatrzymaniem oddechu. Najlepszym przykładem są normalne ruchy kończyn górnych, gdy próba pokonania większego oporu powoduje samoistne zatrzymanie oddechu. Wykorzystanie tej synchronizacji może służyć ułatwianiu ruchów, ponieważ stawiany opór podczas ćwiczeń w połączeniu z wstrzymaniem oddechu w odpowiedniej fazie wzmacnia czynności pojedynczych mięśni. Z kolei dłuższe zatrzymanie oddechu wzmacnia cały wzorzec ruchu. Ten rodzaj ćwiczeń można wykorzystać w koncepcji PNF;
• Miratsky’ego i innych – oparte są głównie na odruchach miotatycznych, chociaż wykorzystują również głębokie odruchy szyjne, obronny odruch tyłozgięcia, a niekiedy nawet elektrostymulacje. Wykorzystywane odruchy muszą być dostatecznie silne, w innym przypadku wymagają wzmocnienia. Warunkiem stosowania ćwiczeń odruchowych według Miratsky’ego i innych jest zachowanie czucia, zwłaszcza głębokiego. Jako przykład można wymienić odruchy z mięśnia dwugłowego ramienia lub mięśnia trójgłowego ramienia, które wyzwalane są uderzeniem specjalnego młoteczka;
• Vlacha – bazują na eksteroceptywnych odruchach skórnych i stosowane są przede wszystkim w celu usprawniania dzieci (głównie niemowląt). Stosuje się tu bodźce dotykowe, słabsze od nociceptywnych, a skórę drażni się przy pomocy drewnianej pałeczki z częstotliwością 2-3 na sekundę. U starszych pacjentów można zastosować bodźce bólowe;
• Vojty – stosowane głównie do usprawniania dzieci, zwłaszcza z opóźnieniem rozwoju psychomotorycznego i z MPD. Ćwiczenia polegają na wyzwalaniu tak zwanych motorycznych kompleksów koordynacyjnych jako reakcja na drażnienie odpowiednich stref.

Osobną grupę ćwiczeń odruchowych stanowią ćwiczenia synergistyczne. Są one środkiem aktywizacji mięśni, jeśli aktywna praca określonej grupy mięśniowej jest z różnych przyczyn niemożliwa lub utrudniona. Polegają one na wykorzystaniu współruchów – fizjologicznych bądź patologicznych.

Zobacz również: Ćwiczenia synergistyczne.

Przykłady odruchów

Poniżej przedstawiono przykłady odruchów stosowanych podczas wykonywania ćwiczeń odruchowych, głównie metodą Vlacha. Są to reakcje:

• nosowo-głowowa – w przypadku stymulacji przewodu nosowego delikatną pałeczką owiniętą watą. Występuje wówczas odwrócenie głowy w stronę przeciwną do drażnionej;
• uszno-głowowa – w wyniku drażnienia skrawka ucha bądź zewnętrznego przewodu słuchowego. Odpowiedź ruchowa jest podobna do poprzedniej;
• trójdzielna – wskutek nociceptywnej stymulacji twarzy tuż przed otworem słuchowym. Odpowiedź jest podobna do poprzednich
  eksteroceptywny szukania – wywoływany drażnieniem skóry obok ust. Zauważa się wówczas między innymi zwrot głowy w stronę bodźca;
• szyjny – wyzwala się w pozycji supinacyjnej drażniąc środkową część powierzchni szyi. Obserwuje się wówczas wolne i toniczne uniesienie głowy, a niekiedy nawet klatki piersiowej;
• grzbietowy – wywoływany w pozycji pronacyjnej podczas stymulacji skóry nad kręgosłupem. Zauważa się wyprost głowy i górnej części tułowia, zgięcie kończyn górnych i dolnych;
• łopatkowy – wywoływany drażniąc skórę nad łopatką. Wyzwala umiarkowany i toniczny przeprost oraz cofnięcie ramion;
• przedramienny – polega na stymulacji skóry w dole łokciowym, w wyniku czego uzyskuje się zgięcie łokcia;
• palcowy – występuje w wyniku stymulacji łokciowego brzegu ręki i palca małego, powoduje stopniowe prostowanie palców V-II;
• skrzyżowanego wyprostu – wyzwalany poprzez stymulację podeszwy kończyny dolnej, która jest biernie wyprostowana i ustabilizowana. Zauważa się wówczas szybkie trójzgięcie, a następnie wolny wyprost biodra i kolana w kończynie drugiej;
• nożny – drażnienie grzbietu stopy powoduje jej grzbietowe zgięcie i nawrócenie lub odwrócenie.

Bibliografia

1. Kwolek A., Fizjoterapia w neurologii i neurochirurgii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
2. Nowotny J., Podstawy fizjoterapii, tom II, Wydawnictwo Kasper, Kraków 2004.

	Plastry kinesiotaping Taśmy Kinesio Tex Classic to oryginalne, japońskie plastry znane i cenione od lat przez fizjoterapeutów na całym świecie. Stworzone zostały i do tej pory nadzorowane są przez doktora Kenzo Kase. Taśmy te zapewniają skuteczną i bezinwazyjną metodę w walce Zobacz więcej...
	Plastry do kinesiotapingu Zapewniają skuteczną i bezinwazyjną metodę w walce z bólem układu mięśniowo-nerwowego. Dodatkowo korzystnie wpływają na poprawę krążenia krwi oraz limfy, zapewniając przy tym wygodę podczas noszenia. Zobacz więcej...