Połykanie to złożony proces, w którym uczestniczą mięśnie i receptory unerwione przez odpowiednie nerwy czaszkowe. Wszystko jest natomiast kontrolowane przez ośrodki korowe i pniowe, a więc przez ośrodkowy układ nerwowy. W każdej fazie (ustnej, gardłowej i przełykowej) połykanie może ulec upośledzeniu wskutek jednego z 3 mechanizmów: stanu zapalnego, zwężenia mechanicznego i uszkodzenia przewodnictwa nerwowo-mięśniowego.
Na czym polega połykanie?
W jamie ustnej następuje mechaniczne rozdrobnienie spożytego pokarmu oraz dokładne wymieszanie go ze śliną. Jeśli już do tego dojdzie, miejsce ma faza połknięcia zwilżonego kęsa pokarmowego. Uczestniczą w tym jama ustna, gardło oraz przełyk. Połykanie jedynie w pierwszej fazie (przesuwanie kęsa pokarmowego z jamy ustnej do gardła) jest zależne od naszej woli. Dalsze etapy mają charakter odruchowy. Przesuwanie się kęsa pokarmowego prowadzi do zamknięcia wszystkich 3 dróg odchodzących od gardła – wstecznej drogi do jamy ustnej, jamy nosowej oraz dróg oddechowych.
W fazie gardłowej do przesuwania pokarmu dochodzi wskutek skurczów mięśni gardła i przełyku. Przejściowo rozluźnia się górny zwieracz przełyku (jest on mięśniem poprzecznie prążkowanym szkieletowym). Warto wiedzieć, że pokarmy stałe przesuwają się stosunkowo powoli, płyny zaś bardzo szybko.
W skrócie można podsumować, że proces połykania ma charakter odruchu, którego receptory lokalizują się w jamie ustnej, gardle i przełyku, natomiast którego ośrodek integracyjny (zwany również ośrodkiem połykania) znajduje się w pniu mózgu. Nerwy czaszkowe: V (nerw trójdzielny), IX (nerw językowo-gardłowy) oraz X (nerw błędny) stanowią drogę dośrodkową, zaś nerwy czaszkowe: V (nerw trójdzielny), VII (nerw twarzowy), IX (nerw językowo-gardłowy), X (nerw błędny) oraz XII (nerw podjęzykowy) stanowią drogę odśrodkową. Efektorami są mięśnie gardła i przełyku.
Fizjologia połykania
W akcie połykania uczestniczą mięśnie:
- mięsnie poprzecznie prążkowane ust, mięsnie języka, mięśnie gardła, mięśnie podniebienia;
- mięśnie gładkie przełyku.
Unerwiają je nerwy czaszkowe, między innymi:
- nerw twarzowy;
- nerw trójdzielny;
- nerw językowo-gardｳowy;
- nerw błędny;
- nerw podjęzykowy.
Ich jądra lokalizują się w obrębie mostu i rdzenia przedłużonego. Poza nimi kluczową rolę odgrywa również unerwienie czuciowe okolicy ust, języka i gardła (nerwy czaszkowe V, IX, X) oraz uczestniczące w regulacji łaknienia oraz odbieraniu bodźców smakowych jądro pasma samotnego. W obszarach korowych za połykanie odpowiadają:
- pierwszorzędowa kora czuciowo-ruchowa;
- zakręty przedśrodkowy i zaśrodkowy;
- kora przedruchowa;
- przednia część wyspy;
- dodatkowa kora ruchowa;
- przedni zakręt kory obręczy;
- wieczko.
W tym wszystkim nie należy pomijać ogromnego znaczenia móżdżku (przeważa jego półkula lewa i robak) oraz jądra podkorowego, które w dużej mierze odpowiada za koordynację płynności ruchu i napięcie mięśniowe.
Zobacz również: Obniżone napięcie mięśniowe i wzmożone napięcie mięśniowe.
Połykanie – funkcje
Połykanie jest jedną z podstawowych czynności (reakcji) już od pierwszych dni życia noworodka. Dzięki temu dziecko może pobierać pokarm podczas karmienia piersią (bądź butelką), co wpływa na jego wzrost i prawidłowy rozwój. W późniejszych latach połykanie jest ważnym elementem spożywania posiłków. Pozwala przejść treści pokarmowej z jamy ustnej do dalszych odcinków układu pokarmowego, dzięki czemu może zostać wykorzystana m.in. jako źródło cennych składników odżywczych. Odruch połykania zmniejsza ryzyko zakrztuszenia się i udławienia, jak również pozwala na sprawne przełykanie śliny, która stale gromadzi się w jamie ustnej. Dzięki temu nie musimy jej wypluwać lub odsysać lecz nieświadomie ją połykamy.
Polecane produkty:
|
Spirulina + Chlorella – naturalne oczyszczanie organizmu
Spirulina i Chlorella to naturalny produkt, który dostarcza witaminy, minerały, a także inne niezbędne do prawidłowego funkcjonowania składniki odżywcze. Dodatkowo skutecznie wspomaga oczyszczanie organizmu, regulację metabolizmu i wzmacnianie układu … Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Terlikiewicz J., Makarewicz R., Zaburzenia połykania, Polska Medycyna Paliatywna, 1/2003.
- Dzierżanowski T., Rydzewska G., Zaburzenia połykania u chorych objętych opieką paliatywną, Medycyna Paliatywna, 9/2017.
- Budrewicz S., Słotwiński K., Madetko N., Koszewicz M., Zaburzenia połykania w chorobach układu nerwowego – diagnostyka i leczenie, Polski Przegląd Neurologiczny, 14/2018.
- Górski J., Fizjologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.
