Staw śródręczno-paliczkowy jest jednym z podstawowych stawów dłoni, odgrywającym kluczową rolę w jej funkcji ruchowej i stabilizacyjnej. W każdej ręce występuje pięć stawów śródręczno-paliczkowych, które łączą kości śródręcza z bliższymi paliczkami palców. Zlokalizowane są one przy palcach II–V, natomiast staw śródręczno-paliczkowy kciuka cechuje się odmienną budową i biomechaniką, wynikającą ze specyficznej funkcji tego palca. Dzięki swojej anatomicznej konstrukcji stawy śródręczno-paliczkowe umożliwiają wykonywanie ruchów zginania, prostowania oraz odwodzenia i przywodzenia palców. Ma to zasadnicze znaczenie dla sprawności chwytu i precyzyjnych czynności manualnych. Ze względu na duże obciążenia funkcjonalne stawy te są również częstym miejscem urazów, przeciążeń i zmian chorobowych, z którymi w praktyce klinicznej regularnie spotykają się fizjoterapeuci.
Stawy śródręczno paliczkowe palców II-V
Stawy śródręczno-paliczkowe palców II-V nazywa się również stawami podstawnymi. Dotyczą one czterech palców, licząc od strony łokciowej dłoni. Są stawami kulistymi, a ich budowa jest dość charakterystyczna. Wyróżnia się:
- główkę stawową – utworzona przez głowę kości śródręcza. Poszerza się znacznie w części dłoniowej;
- panewkę stawową – utworzoną przez dołek zlokalizowany na podstawie paliczka bliższego. Na swym obwodzie dłoniowym jest uzupełniona czworokątną blaszką chrząstki włóknistej. Dodatkowo ściśle łączy się z torebką stawową;
- torebkę stawową – jest luźna, cienka, zwłaszcza po stronie grzbietowej;
- trzeszczki – w ścianę dłoniową torebek stawowych mogą być włączone trzeszczki na wszystkich palcach obustronnie. Co ciekawe, w stawie śródręczno-paliczkowym kciuka i palca V występują one regularnie (niemal u każdego człowieka). Najrzadziej spotkać ją można w obrębie palcach I, III i IV.
Stawy śródręczno-paliczkowe palców II-V są stabilizowane przez więzadła poboczne (po stronie promieniowej i łokciowej), które kierują ruchem zgięcia i wyprostu w tych stawach. Im większy wyprost w danym stawie, tym więzadła mocniej się rozluźniają. Po stronie promieniowej i łokciowej na głowie kości śródręcza dłoniowo od więzadła pobocznego swój początek mają obustronnie więzadła dłoniowe. Innymi więzadłami tych stawów są więzadła poprzeczne głębokie śródręcza.
Staw śródręczno-paliczkowy kciuka
Staw śródręczno-paliczkowy kciuka nazywany jest również stawem podstawy kciuka. W przeciwieństwie do stawów opisanych powyżej, jest czystym stawem zawiasowym. Ma silnie spłaszczoną główkę i swoją budową jest podobny do stawów międzypaliczkowych palców. Staw ten stabilizują niezwykle wytrzymałe więzadła (więzadła poboczne). W część dłoniową torebki stawowej włączają się dwie trzeszczki, które można z łatwością wyczuć przez skórę. Warto zaznaczyć, że dość często obserwuje się zwichnięcia kciuka w tym stawie, a mechanizmem urazu jest zwłaszcza upadek na rękę, gdy kciuk znajduje się w odwiedzeniu.
Zobacz również: Wybity kciuk.
Ruchy w stawach śródręczno-paliczkowych
W przypadku stawu śródręczno-paliczkowego kciuka nie występują ruchy dokoła osi grzbietowo-dłoniowej i ruchy obrotowe. Istnieją tutaj ruchy wyłącznie zawiasowe dokoła osi poprzecznej, jednak mają mniejszy zakres niż stawy śródręczno-paliczkowe pozostałych stawów. Zakres ruchomości wynosi około 50-70 stopni.
Stawy śródręczno-paliczkowe II-V są stawami ograniczonymi kulistymi, czynne ruchy obrotowe nie dają się wykonywać, lecz możliwe są ruchy:
- zgięcia dłoniowego i zgięcia grzbietowego (w zakresie około 110 stopni);
- odwodzenia i przywodzenia (możliwe, gdy palce są wyprostowane);
- obwodzenia (są skutkiem kombinacji zgięcia i dłoniowego i grzbietowego oraz ruchów odwodzenia).
Warto podkreślić, że stawy śródręczno-paliczkowe poruszane są przeważnie tylko biernie, jako że niemal wszystkie mięśnie kończą się dopiero na środkowych lub dalszych paliczkach. W pewnym stopniu za ruch stawów śródręczno-paliczkowych odpowiadają następujące mięśnie:
- mięśnie zginacze długie palców;
- mięśnie międzykostne;
- mięśnie glistowate;
- mięsień prostownik wskaziciela;
- mięsień prostownik palca małego;
- mięsień odwodziciel palca małego;
- mięsień prostownik palców.
Bibliografia
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
- Sokołowska-Pituchowa J., Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006
- Ignasiak Z., Anatomia układu ruchu, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2007.
