Ultradźwięki

Ultradźwięki to drgania o charakterze mechanicznym, w efekcie czego zabieg fizykoterapii z ich zastosowaniem ma charakter mechanoterapii. Częstotliwości wykorzystywane do zabiegów to najczęściej 1 Mhz lub 3 Mhz.

Ultradźwięki – działanie

Wyróżnia się dwa rodzaje działań ultradźwięków.

1. Działanie miejscowe (zmiany pierwotne) to zmiany:

1. Mechaniczne w wyniku różnic ciśnień w przebiegu fali ultradźwiękowej (mikromasaż).
2. Termiczne – fale powodują powstawanie ciepła, najbardziej podatna jest tkanka nerwowa, następnie mięśniowa i w końcu tłuszczowa. Ponadto duże ilości ciepła powstają na granicach poszczególnych tkanek.
3. Fizykochemiczne polegające na wpływie na koloidy tkankowe. Wyraża się on poprzez zwiększony rozpad białek, zmianie żelu w zol oraz zwiększeniu przewodnictwa elektrycznego tkanek.

2. Działanie ogólne, czyli zmiany wtórne.

Powstają, gdy chcemy oddziaływać na zmienione chorobowo tkanki poprzez nadźwiękawianie określonych splotów, korzeni i zwojów nerwowych. W efekcie do najważniejszych zmian o charakterze ogólnym zaliczymy:

• wzmożenie przepuszczalności błon komórkowych;
• zmiany w strukturze koloidów tkankowych i ich uwodnienie;
• usprawnienie oddychania tkankowego;
• pobudzenie przemiany materii komórek;
• zmiany w układach jonowych tkanek;
• zmiany odczynów tkanek w kierunku zasadowym.

Wszystkie te zjawiska prowadzą do następujących skutków terapeutycznych:

• działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne;
• przyspieszenie przepływu limfy w naczyniach i zwiększenie procesów wchłaniania;
• wytworzenie w tkankach ciepła i stanu przekrwienia czynnego;
• zmniejszenie napięcia mięśni;
• hamowanie układu współczulnego;
• zwiększenie rozciągliwości tkanki łącznej w bliznach, przykurczach, zwłókniałych mięśniach i torebkach stawowych;
• przyspieszenie gojenia się ran.

Metodyka zabiegu

Zabieg składa się z kilku ważnych kroków, którymi są:

1. Wybór substancji sprzęgającej.
2. Wybór metody prowadzenia głowicy.
3. Metoda wykonania.
4. Dostosowanie parametrów.

Wybór metody sprzęgającej

Na początku ma miejsce wybór substancji sprzęgającej. Ma ona za zadanie wyrównanie nierówności ciała oraz ułatwienie przesuwania głowicy po polu zabiegowym. To ważne, ponieważ pęcherzyki powietrza znajdujące się między głowicą, a ciałem spowodują odbicie fali. W rezultacie zabieg będzie nieskuteczny. Może to być olej parafinowy, żele lub wazelina. Te substancje powinny być lekko podgrzane, ponieważ nie mogą wywołać skurczenia naczyń z powodu zimna. Im bardziej gęsta substancja, tym mniejsza jest penetracja.

Ponadto omawianą substancją może być także zwykła woda – stosujemy ją przy zabiegach na ręce i stopy:

• naczynie okrągłe lub półokrągłe, porcelanowe lub plastikowe, nie może być metalowe, aby nie spowodować powstania fali pionowej;
• odległość okolicy zabiegowej od ściany naczynia powinna być z każdej strony równa, ponieważ fale ultradźwiękowe będą wówczas równomiernie działały na tkanki;
• przed zabiegiem usuwamy pęcherzyki powietrza ze ścianek naczynia;
• temperatura wody nie powinna przekraczać 37 stopni;
• ruchy głowicą okrężne w odległości 2-3 dm od ciała;
• maksymalna dawka do 0,6 W/cm^2;
  
• fizjoterapeuta nie zanurza swojej ręki w wodzie, ewentualnie gdy ma założone dwie pary rękawiczek: bawełniane i gumowe.

Wybór metody prowadzenia głowicy

Następnie wybiera się metodę prowadzenia głowicy. Może być ona labilna lub stabilna.

Metoda labilna:

• okrężnie: 2-3 s na okrąg;
• pasmami: pasma około 10 cm przez 30 s.

Metoda stabilna – w celu usuwania złogów:

• 1/4 dawki metody labilnej, nie więcej niż 0,5 W/cm^2;
  
• czas nie większy niż 5 min;
• tylko ultradźwięki impulsowe ze względu na duże ciepło.

Metoda wykonania

• lokalna – wykonywana jest w miejscu zmian chorobowych;
• segmentarna – nadźwiękawianie okolicy przykręgosłupowej: korzenie nerwowe unerwiające obszar zmian. Moc 0,1-0,2 W/cm² (gdy zmiany dotyczą kończyn górnych – zabieg na obszarze C4-Th1 po stronie dolegliwości, natomiast gdy zmiany dotyczą kończyn dolnych – od Th11 do dolnej krawędzi kości krzyżowej po stronie dolegliwości);
• schematów neuroterapeutycznych – działa w oparciu o powodowanie zmian ogólnych oraz na zasadzie działania masażu tkanki łącznej. Moc 0,1-0,2 W/cm².

Dodatkowo wyróżnić można także odogonowy i odgłowowy schemat neuroterapeutyczny.

Przy odogonowy schemacie neuroterapeutycznym nadźwiękawiamy kolejno:

• dolny brzeg kości krzyżowej;
• zewnętrzny brzeg stawu biodrowo-krzyżowego;
• przykręgosłupowo od wyrostka kolczystego Th8;
• zewnętrzny brzeg mięśnia najszerszego grzbietu;
• dolny brzeg klatki piersiowej.

Z kolei w przypadku odgłowowego schematu neuroterapeutycznego:

• od kości krzyżowej lub od wyrostka kolczystego Th11 do wysokości C3;
• mięśnie karku;
• boczna część mięśnia najszerszego grzbietu.

Dostosowanie parametrów

Dostosowanie odpowiednich parametrów jest jedną z ważniejszych części zabiegu, ponieważ od tego zależy czy będzie on skuteczny. W efekcie określa się moc ultradźwięków, czas trwania zabiegu, ich liczbę w jednej serii, wielkość głowicy oraz współczynnik wypełnienia.

Moc

• dawka słaba: 0,05-0,4 W/cm²
  
• średnia: 0,5-0,7 W/cm²
  
• duża: 0,8 – 1,2 W/cm²

W stanach ostrych stosujemy dawki słabe, w przewlekłych raczej średnie, a duże sporadycznie. Ponadto obowiązuje prawo Arndta-Schulza: słabe dawki pobudzają, silne hamują, duże niszczą.

Czas trwania

Czas trwania zabiegu może być różny, ponieważ uzależnia się go głównie od miejsca nadźwiękawiania oraz jednostki chorobowej.

• krótki: 1-3 min;
• średni: 4-9 min;
• długi: 10-15 min;
• w metodzie segmentarnej: 2 min.

Liczba zabiegów w serii

• 6 w stanach ostrych (codziennie);
• 10 w stanach przewlekłych (przerwy 1-2 dni).

Wielkość głowicy

Zależnie od wielkości pola zabiegowego: do większych pól 4 cm, do najmniejszych – 1 cm.

Współczynnik wypełnienia

Oznacza stosunek długości impulsu do długości okresu. W rezultacie, im wyższy wskaźnik wypełnienia tym ultradźwięki dają więcej ciepła, im mniejszy tym mniej. Ponadto, w skrajnych przypadkach ciepło nie powstaje, np. 1/8, 1/16.

Ogólne zasady przeprowadzania zabiegu

Jeśli chcemy działać na skórę, najlepiej przed zabiegiem rozgrzać pole zabiegowe. Natomiast jeśli chcemy dotrzeć z falami głęboko to schładzamy pole zabiegowe. Pacjent nigdy nie aplikuje sobie fal samodzielnie.

Mięśnie nadźwiękawiamy wzdłuż włókien, a co ważne powinny być one rozluźnione. W efekcie, przed przystąpieniem do wykonania zabiegu należy wybrać odpowiednią pozycję dla pacjenta. W przypadku nadźwiękawiania stawów stosujemy inne zasady, ponieważ wykonuje się częste zmiany pozycji ułożenia w trakcie zabiegu. Ponadto, w pobliżu kręgosłupa zawsze w odległości 3 cm od wyrostków kolczystych i nigdy nie przekraczamy C3. Dodatkowo należy pamiętać, że nie nadźwiękawia się naczyń krwionośnych.

Po upływie czasu stopniowo zmniejszamy moc i wyłączamy aparat. Następnie wycieramy skórę pacjenta i dezynfekujemy głowicę.

Na poniższym filmie pokazujemy jak wygląda zabieg ultradźwięków na przykładzie jednego z pacjentów z naszego Centrum Fizjoterapeuty:

Wskazania

Do głównych wskazań do wykonania zabiegu należą:

• zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej;
• rwa kulszowa;
• łokieć tenisisty / łokieć golfisty;
• ostroga kości piętowej;
• nerwoból nerwu trójdzielnego;
• bóle poamputacyjne;
• szczękościsk;
• blizny;
• przykurcz Dupuytrena.

Przeciwwskazania

• nowotwory;
• ostre zapalenia;
• zwapnienie naczyń;
• zakrzepowe zapalenie żył;
• zaburzenie krzepnięcia krwi;
• zmiany skórne w przebiegu chorób zakaźnych;
• stan ogólnego wyniszczenia organizmu;
• rozrusznik serca;
• metal w miejscu zmian chorobowych;
• ciąża;
• okolica nasad kości u dzieci;
• gruczoły płciowe;
• nadźwiękawianie naczyń krwionośnych;
• gorączka;
• przeczulica.

Należy być bardzo ostrożnym w okolicy twarzoczaszki ze względu na mózg i oczy. Nie nadźwiękawiać narządów wewnętrznych.

Bibliografia

1. Mika T., Fizykoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1996.
2. Kasprzak W., Mańkowska A., Fizykoterapia, Medycyna uzdrowiskowa i SPA, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017.

	Plastry do kinesiotapingu Zapewniają skuteczną i bezinwazyjną metodę w walce z bólem układu mięśniowo-nerwowego. Dodatkowo korzystnie wpływają na poprawę krążenia krwi oraz limfy, zapewniając przy tym wygodę podczas noszenia. Zobacz więcej...
	Plastry kinesiotaping Taśmy Kinesio Tex Classic to oryginalne, japońskie plastry znane i cenione od lat przez fizjoterapeutów na całym świecie. Stworzone zostały i do tej pory nadzorowane są przez doktora Kenzo Kase. Taśmy te zapewniają skuteczną i bezinwazyjną metodę w walce Zobacz więcej...