Mocznik

Mocznik stanowi substancję chemiczną, która powstaje w organizmie człowieka jako metabolit białek i innych związków azotowych.

Mocznik – charakterystyka

Związek ten pod względem budowy chemicznej jest diamidem kwasu węglowego. Ma postać bezbarwnych kryształów o temperaturze topnienia 133 stopnie Celsjusza. Rozpuszcza się przy tym w wodzie oraz w etanolu. Po raz pierwszy mocznik otrzymano w 1828 roku, a dokonał tego niemiecki chemik F. Wöhler.

Synteza i wydalanie mocznika

Mocznik jest produktem endogennym. Powstaje w wątrobie w cyklu mocznikowym z amoniaku tworzącego się w efekcie katabolizmu aminokwasów i białek. Po pewnym czasie wydalany jest przez skórę oraz wraz z moczem, w ilościach około 20-30 mg/dzień.

Zobacz również: Kwas moczowy.

Mocznik norma

Zawartość mocznika we krwi waha się w granicach 28,9 mg/100 ml u mężczyzn, a także 21,7 mg/100 ml u kobiet. Jego ilość wzrasta wraz z wiekiem, a znacznie podwyższony mocznik może być wynikiem stosowania diety wysokobiałkowej.

Mocznik zastosowanie

Mocznik wykorzystywany jest takich dziedzinach jak farmaceutyka, kosmetologia, a także w przemyśle. Można go stosować jako składnik nawozów, preparatów odstraszających owady, środków pochłaniających wilgoć, a nawet jako stabilizator materiałów wybuchowych.

Zastosowanie w kosmetologii

Działanie mocznika na skórę zależy od jego stężenia w danym kosmetyku i charakteru podłoża kosmetycznego, w którym jest zawarty. W związku z tym, w mniejszych stężeniach (3–10%) wykazuje pośrednie działanie nawilżające. Mocznik nie wykazuje bowiem właściwości higroskopijnych, ale modyfikuje strukturę chemiczną białek, osłaniając miejsce wiązania wody, dzięki czemu zwiększa jej zawartość w warstwie rogowej naskórka. W efekcie dochodzi do zmniejszenia przeznaskórkowej utraty wody na skutek zmniejszenia gradientu zawartości wody w naskórku w porównaniu ze skórą właściwą. Z kolei w wyższych stężeniach (10-30%) powoduje rozerwanie wiązań wodorowych keratyny, czego efektem jest jej denaturacja.

Działanie keratolityczne mocznika wykorzystuje się zarówno w kosmetologii, jak i dermatologii. Jest on składnikiem preparatów kosmetycznych redukujących szorstkość skóry i przebarwienia. W szczególności wykorzystuje się go powszechnie w kremach do pielęgnacji stóp, gdzie występuje w ilości 2–10 %. Dermatologiczne kremy i maści zawierające związek w większych stężeniach są przepisywane pacjentom cierpiącym na łuszczycę oraz inne dermatozy przebiegające z nadmiernym i nieprawidłowym rogowaceniem skóry.

Nadmiar mocznika we krwi

W przypadku zwiększonego stężenia mocznika we krwi zauważa się następujące dolegliwości:

• bóle głowy;
• nudności i wymioty;
• omdlenia;
• dezorientacja;
• zaburzenia stężenia elektrolitów we krwi.

Oznaczanie poziomu mocznika podczas badań laboratoryjnych jest nieocenione w diagnostyce chorób nerek i metabolicznych. Należy przy tym wiedzieć, że u dzieci ze względu na przewagę procesów anabolicznych stężenie mocznika jest niższe niż u osób dorosłych.

Zbyt wysokie stężenie mocznika we krwi niemal zawsze wiąże się z obniżeniem perfuzji nerkowej, skąpomoczem lub bezmoczem oraz nasileniem katabolizmu białek (nieco rzadziej). W ciężkich uszkodzeniach nerek zauważa się znaczne obniżenie wydalania mocznika przez nerki, czego konsekwencją jest wzrost jego stężenia w surowicy krwi.

Niskie stężenie mocznika we krwi

Obniżony poziom mocznika we krwi może świadczyć natomiast o niedożywieniu, zespole złego wchłaniania, chorobach wątroby czy ciąży. Dodatkowo może występować u osób stosujących długotrwale dietę niskobiałkową.

Bibliografia

1. Konieczko K., Mocznik – frakcja wdychalna, Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 4/2017.
2. Kapuścińska A., Nowak I., Wykorzystanie mocznika i jego pochodnych w przemyśle kosmetycznym, Chemik, 2/2014.