Kancerogeneza to proces opisujący powstawanie i rozwój nowotworów. Jest zjawiskiem wieloetapowym i długotrwałym, zwykle wieloletnim. Nowotwór zaś to choroba o podłożu genetycznym, czyli proces spowodowany nakładaniem się zaburzeń struktury DNA.
Jak przebiega kancerogeneza?
Kancerogeneza składa się z 3 głównych etapów:
- inicjacji – pojawia się pojedyncza mutacja, która zazwyczaj powstaje pod wpływem kancerogenu (może także utworzyć się spontanicznie);
- promocji – wieloetapowy rozwój klonu komórkowego, zawierającego mutację nabytą w procesie inicjacji. Główny mechanizm promocji to zaburzona ekspresja genów, prowadząca do zaburzenia procesów regulacyjnych komórki, a także zwiększona proliferacja;
- progresji – stanowi ostatni, nieodwracalny etap kancerogenezy, prowadzący do powstania nowotworu. Polega głównie na pojawianiu się kolejnych zaburzeń molekularnych, przede wszystkim zmian w kariotypie.
W ostatnim procesie nakładania się uszkodzeń powstają klony zdolne do naciekania i tworzenia przerzutów. Jak wspomniano, rozwój nowotworu jest procesem długotrwałym – szacuje się, że przeciętny okres rozwoju guza o średnicy 1 cm wynosi 5 lat. Okres rozwoju samego nowotworu może być jednak różny – dla niektórych wynosi on prawdopodobnie kilkadziesiąt lat, dla innych zaś mogą to być zaledwie miesiące.
Kancerogeny
Mianem kancerogenów określa się czynniki rakotwórcze, czyli odpowiedzialne za inicjację procesu nowotworowego. Kancerogeny dzieli się na trzy podstawowe grupy: czynniki chemiczne, fizyczne i biologiczne.
Czynniki chemiczne
Do kancerogenów bezpośrednich zalicza się przede wszystkim substancje alkilujące i acylujące. Są to wprawdzie słabe kancerogeny, jednak ich znaczenie jest dosyć duże ze względu na powszechność stosowania środków alkilujących w terapii nowotworów złośliwych. Ich działanie wynika ze zdolności wiązania się i uszkadzania DNA. Korzyść terapeutyczna zastosowania omawianych leków w agresywnych nowotworach zdecydowanie przewyższa jednak ryzyko zachorowania na nowotwór po raz drugi. Większość rakotwórczych substancji chemicznych to prekancerogeny wymagające metabolicznej aktywacji w organizmie:
- aromatyczne, policykliczne węglowodory;
- aromatyczne aminy;
- barwniki azowe;
- nitrozoaminy;
- nitrozoamidy.
Do pozostałych, ważnych czynników rakotwórczych, związanych przede wszystkim z nowotworami zawodowymi, należą:
- azbest;
- chrom, nikiel i inne metale mogące inicjować raka jamy nosowej, zatok i płuc;
- arsen;
- chlorek winylu.
Dla powstania nowotworu równie ważne jest działanie czynników inicjujących i promujących. W tym aspekcie wpływ dymu tytoniowego zyskuje szczególne znaczenie ze względu na kompletne działanie rakotwórcze, spowodowane zarówno obecnością inicjatorów, jak i promotorów.
Czynniki fizyczne i biologiczne
Do czynników fizycznych będących kancerogenami zaliczamy przede wszystkim:
- promieniowanie ultrafioletowe;
- promieniowanie jonizujące;
- prawdopodobnie promieniowanie elektromagnetyczne, czyli np. pochodzące z telefonów komórkowych.
Z kolei do czynników biologicznych zaliczamy wirusy i bakterie. Wyróżnia się wiele wirusów odpowiedzialnych za nowotwory złośliwe. Największe znaczenie w onkogenezie u człowieka mają wirusy DNA: brodawczaka ludzkiego, WZW typu B czy mięsaka Kaposiego. Wśród bakterii należy wyróżnić Helicobacter pylori, która wiąże się z przewlekłym zapaleniem błony śluzowej żołądka. Wykazano zależność między tym schorzeniem a występowaniem chłoniaka żołądka.
Styl życia a kancerogeneza
Na powstanie nowotworów duży wpływ ma styl życia. Jak wspomniano, palenie papierosów znacznie zwiększa ryzyko rozwoju raka – przede wszystkim płuc, jamy ustnej i dróg oddechowych, ale nie tylko. Działanie promocyjne wykazuje także alkohol, nasilając rakotwórczy wpływ dymu tytoniowego. Również sposób odżywiania się (dieta wysokokaloryczna, duża zawartość tłuszczu i mięsa w diecie) może wpływać na powstawanie raka jelita grubego.
Na koniec należy wspomnieć o działaniu hormonów, głównie estrogenów. Ich nieprawidłowe funkcjonowanie zwiększa ryzyko rozwoju raka macicy, sutka czy wątroby. Wykazano, że w pewnym stopniu ryzyko rozwoju nowotworu zwiększa się np. przy długotrwale stosowanej antykoncepcji doustnej.
Styl życia, a w tym między innymi kontakt z zanieczyszczonym powietrzem czy nadmiernym promieniowaniem słonecznym, zła dieta, brak aktywności fizycznej, stosowanie dużej ilości leków, wszechobecny stres, niewysypianie się czy choroby ogólnoustrojowe, wpływają na gromadzenie się w organizmie wolnych rodników tlenowych. Te reaktywne formy tlenu sprawiają, że rozwija się zjawisko stresu oksydacyjnego, który zalicza się do poważnych czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych, np. nowotworów.
Polecane produkty:
|
Spirulina + Chlorella – naturalne oczyszczanie organizmu
Spirulina i Chlorella to naturalny produkt, który dostarcza witaminy, minerały, a także inne niezbędne do prawidłowego funkcjonowania składniki odżywcze. Dodatkowo skutecznie wspomaga oczyszczanie organizmu, regulację metabolizmu i wzmacnianie układu … Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Chojnicka I., Janiszowska W., Przeciwnowotworowe działanie roślinnych triterpenoidów: kwasu oleanolowego i ursolowego oraz ich pochodnych, Problemy Nauk Biologicznych, 3/2007.
- Domagała W., Molekularne podstawy karcynogenezy i ścieżki sygnałowe niektórych nowotworów ośrodkowego układu nerwowego, Pomeranian Medical University, 1/2006.
- Jeziorski A., Onkologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
