Funkcje wykonawcze to inaczej zestaw umiejętności kluczowych do kontrolowania oraz samoregulacji zachowań, dzięki którym człowiek może świadomie i zgodnie z własną wolą tworzyć, utrzymywać, nadzorować oraz wykonywać ustalony plan działania. Innymi słowy, są to wszelkie zachowania umożliwiające osiąganie założonego celu, czyli tak jakby jego wykonanie (stąd nazwa). Kształtowanie funkcji wykonawczych jest bardzo ważne już od najmłodszych lat, stanowi uzupełnienie funkcji poznawczych.
Funkcje wykonawcze
Do grona podstawowych funkcji poznawczych zaliczyć można:
- planowanie działań mających na celu osiąganie założeń;
- kontrolowanie i monitorowanie własnych działań, umiejętność zmieniania ich w zależności od okoliczności;
- wykonywanie zaplanowanych czynności z jednoczesną umiejętnością zmieniania ich w zależności od potrzeb i okoliczności.
Dzięki nim można osiągać cele i realizować plany, co jest kluczowe zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym.
Funkcje poznawcze a funkcje wykonawcze
Funkcje poznawcze i funkcje wykonawcze to dwie różne kwestie odnoszące się do działania mózgu, jednak płynnie się uzupełniają. Można stwierdzić, że funkcje poznawcze obejmują wszystkie procesy umysłowe, które uczestniczą w zdobywaniu, przetwarzaniu, przechowywaniu i wykorzystywaniu informacji. Są to więc między innymi: pamięć, percepcja, uwaga, język, myślenie.
Z kolei funkcje wykonawcze to bardziej specyficzna podgrupa funkcji poznawczych. Wiążą się one z kontrolowaniem i regulacją zachowań celem osiągnięcia określonych celów. Obejmują zatem kwestie takie jak: planowanie (tworzenie planów działań), styczność poznawcza (zdolność do przestawiania się między zadaniami), kontrola hamująca (zdolność do powstrzymywania impulsywnych reakcji), monitorowanie działań czy rozwiązywanie problemów (identyfikowanie i wdrażanie rozwiązań).
Podsumowując, funkcje poznawcze obejmują szeroki zakres procesów umysłowych, zaś funkcje wykonawcze są raczej ściśle związane z kontrolą i regulacją tych procesów oraz zachowań.
Funkcje wykonawcze w życiu człowieka
Na kształtowanie funkcji wykonawczych wpływać można na wiele sposobów. Podstawowymi są:
- ćwiczenia umysłowe, np. gry planszowe i logiczne. Przykładowymi są: szachy, krzyżówki, rebusy, sudoku;
- zadania pamięciowe oraz gry typu memory;
- dbanie o rutynę i organizację dnia powszechnego – posiłkowanie się listami zadań, organizerami, umiejętność ustalania priorytetów;
- aktywność fizyczna, najlepiej regularna i wymagająca użycia pamięci, np. taniec, gdzie niezbędne jest zapamiętywanie kolejnych kroków;
- medytacja i techniki relaksacyjne – praktykowanie medytacji może pomóc w poprawie kontroli hamującej i elastyczności poznawczej, zaś ćwiczenia oddechowe, aromaterapia, joga i inne metody relaksacji wspierają emocje i redukcję stresu, co jest niezbędne w kształtowaniu się funkcji wykonawczych;
- czytanie książek;
- uczestnictwo w różnego rodzaju kursach, szkoleniach, webinarach, zajęciach zorganizowanych.
Poprawa zdolności wykonawczych ma kluczowe znaczenie dla zarządzania życiem codziennym. Korzyści obserwuje się więc w kontekście zdrowia, zarówno fizycznego, jak i psychicznego, co wpływa na każdą płaszczyznę życia.
Polecane produkty:
Bibliografia
- Gieroba B., Wpływ aktywności fizycznej na zdrowie psychiczne i funkcje poznawcze, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 3/2019.
- Pietrzyk A., Poznawcze funkcjonowanie pacjenta onkologicznego przed chemioterapią i po chemioterapii. Kierunki pomocy medycznej i pozamedycznej w odzyskiwaniu sprawności umysłowej. Analizy przypadków dwojga studentów – kobiety i mężczyzny, Psychoonkologia 2010, 1: 29–35.
