Sedacja to medyczne pojęcie odnoszące się do uspokojenia organizmu, a dokładniej do zmniejszenia aktywności ośrodkowego układu nerwowego. W tym celu stosuje się odpowiednio dobrane środki farmakologiczne, przy czym pacjent zazwyczaj przez cały czas zachowuje świadomość – może ona być jedynie częściowo ograniczona. Wyjątkiem jest sedacja głęboka, zbliżona do znieczulenia ogólnego.
Czym dokładnie jest sedacja?
Sedacja to powszechnie stosowana procedura medyczna, wykonywana przed zabiegami diagnostycznymi bądź operacyjnymi zazwyczaj wywołującymi stres i stany lękowe u pacjenta. Ogólnie mówiąc, celem nadrzędnym sedacji jest działanie uspakajające, łagodzenie stresu oraz zmniejszanie napięcia nerwowego.
Sedację przeważnie osiąga się poprzez wdrożenie farmakoterapii, ale popularność zyskują także inne metody, w tym techniki relaksacyjne oraz hipnoza. Istnieje wiele odmian sedacji zależnych między innymi od: okresu choroby (terapeutyczna, paliatywna) czy długości stosowania omawianej procedury (czasowa, ciągła).
Zastosowanie sedacji
Jak wspomniano, sedacja stosowana jest najczęściej celem łagodzenia objawów lękowych i stresowych u pacjentów, przed zabiegami czy operacjami, które będą wykonywane bez stosowania znieczulenia ogólnego (tak zwanego uśpienia). Po zastosowaniu omawianej procedury pacjent nie tylko wykazuje mniejszy strach przed czynnościami medycznymi, ale również odczuwa mniejsze dolegliwości bólowe.
Podsumowując, sedacja znajduje zastosowanie między innymi w:
- procedurach zabiegowych i pielęgnacyjnych (sedacja czasowa);
- opiece nad osobami poparzonymi;
- uśmierzaniu dolegliwości bólowych, przynosząc tym samym pacjentowi chwilę wytchnienia;
- stanach nagłych;
- przypadkach cierpienia fizycznego, jak i psychicznego.
W medycynie bardzo popularna jest również sedacja paliatywna, znajdująca zastosowanie w stanach, gdy wyleczenie pacjenta nie jest już możliwe. Jej celem jest wówczas złagodzenie bólu i przyniesienie ulgi w cierpieniu. Obejmuje kontrolowane ograniczenie świadomości, dostosowane do potrzeb łagodzenia cierpienia trudnego do zniesienia. Polega ona na podaniu choremu leków sedatywnych powodujących zmniejszenie stopnia świadomości chorego, aż do wywołania snu. Często sedację paliatywną stosuje się w ostatnich dniach życia chorego. W efekcie stosuje się ją podczas:
- wyczerpania dostępnych metod leczenia;
- braku wskazań do resuscytacji;
- ostatnich dni życia (w trakcie umierania).
Temat sedacji paliatywnej wciąż budzi wiele kontrowersji, ponieważ procedura ta bywa często mylona z eutanazją, co jest błędem.
Środki wykorzystywane do sedacji
Idealny preparat użyty w celu wywołania sedacji powinien być efektywny w stosowanej dawce, która minimalnie zmienia parametry życiowe, zapewnia szybki powrót sprawności i wiąże się z niskim odsetkiem objawów ubocznych. Do powszechnie stosowanych środków celem wywołania sedacji zalicza się benzodiazepiny, które często wspomagają znieczulenie ogólne. Ponadto działają przeciwdrgawkowo i rozluźniają mięśnie. Są to:
- diazepam – jako jeden z najczęściej stosowanych leków podczas wykonywania endoskopii. Jego stosowanie wiąże się jednak z ryzykiem wystąpienia poważnego powikłania, jakim jest depresja oddechowa;
- midazolam – to najczęściej stosowany środek w endoskopii przewodu pokarmowego. Może być aż 3-krotnie silniejszy niż diazepam;
- flumazenil – jako kompetytywny antagonista receptorów benzodiazepinowych w ośrodkowym układzie nerwowym.
Preparatów sedacyjnych jest znacznie więcej (opioidy, anestetyki wziewne, ketaminy itd.), a wybór odpowiedniego z tej grupy zależy od wielu czynników. Bierze się pod uwagę ogólny stan zdrowia pacjenta, jego wiek oraz istniejące dolegliwości i choroby. Dodatkowo ważnym parametrem jest długość oczekiwanego uspokojenia układu nerwowego.
W niektórych przypadkach stosuje się sedację złożoną, czyli podaż kilku, odpowiednio dobranych środków. Połączenie różnych leków umożliwia zmniejszenie ich dawek i skraca czas powrotu do pełnej świadomości. Należy jednak pamiętać, że sedacja skojarzona, w porównaniu do monoterapii, częściej prowadzi do spadków ciśnienia tętniczego i utlenowania krwi.
Bibliografia
- Graf L., Śleziona M., Dylematy związane z sedacją paliatywną stosowaną u chorych u schyłku życia, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach.
- Wadełek J., Sedacja i znieczulenie ogólne do endoskopii przewodu pokarmowego, Anestezjologia i Ratownictwo, 7/2013.
- Wach B., Terminalna sedacja – między eutanazją a opieką paliatywną, Analiza i Egzystencja, 37/2017.
