Bark jest jednym z największych i najbardziej ruchomych kompleksów stawowych w ciele człowieka. Jego prawidłowe funkcjonowanie jest niezwykle ważne, ponieważ umożliwia wykonywanie wielu czynności dnia codziennego przy użyciu kończyn górnych. Należący do niego staw ramienny jest jednocześnie miejscem wielu kontuzji, co wiąże się z jego znaczną ruchomością i częstym użytkowaniem.
Kompleks barkowy
W skład kompleksu barkowego wchodzą:
- staw ramienny;
- staw barkowo-obojczykowy;
- staw mostkowo-obojczykowy;
- staw łopatkowo-żebrowy.
Głównym zadaniem kompleksu barkowego jest odpowiednie ustawienie przestrzenne kończyny górnej oraz całej obręczy barkowej podczas czynności dnia codziennego. Zadaniem wtórnym barku u sportowców wykonujących rzuty z nad głowy, takie jak np. rzuty u miotacza czy serwis u tenisisty, jest funkcja „pasa transmisyjnego”, po którym siła silniejszych i większych mięśni kończyn dolnych i tułowia przenosi się na mięśnie ramienia, przedramienia oraz ręki, dysponujące lepszą koordynacją ruchową. Skuteczne wykonywanie tego zadania zależy głównie od mobilności i czynnościowej stabilności stawu ramiennego (GH).
Staw ramienny
„Nieograniczone” ruchy w stawie GH są możliwe do wykonania dzięki szczególnej konfiguracji elementów kostnych.
Duża głowa kości ramiennej, która tworzy staw z małą panewką, umożliwia ekstremalny zakres ruchów kosztem stabilności cechującą inne stawy. Podobnie ma się na ścianie klatki piersiowej łopatka. Jest bardzo mobilna, co umożliwia jej przemieszczanie się w ślad za kością ramienną i ustawia we właściwy sposób panewkę. Nie dopuszcza przy tym do uwięzienia kości ramiennej przez wyrostek barkowy.
Stabilność kostną stawu ramiennego zwiększa obrąbek włóknisto-chrzęstny, który powiększa i pogłębia panewkę, jednocześnie wzmacniając dostosowanie do siebie powierzchni stawowych. Jednak stabilność barku jest w głównej mierze sprawą struktur tkanek miękkich, które się z nim krzyżują.
Stabilizatory statyczne i dynamiczne barku
Więzadła i torebka stawowa stanowią stabilizatory statyczne, a ich funkcja to ograniczanie przesunięć i rotacji głowy kości ramiennej w panewce. Wykazano, że bardzo ważnym stabilizatorem dolnym jest górne więzadło stawu ramiennego. Pośrednie więzadło stawu ramiennego zapewnia stabilność względem przesunięcia w przód ramienia w pozycji rotacji zewnętrznej i odwiedzenia nieprzekraczającego 90 stopni. Najważniejszym stabilizatorem przednim przy odwiedzeniu o 90 stopni i rotacji zewnętrznej barku (co uchodzi za najmniej stabilne ustawienie barku) jest dolne więzadło stawu ramiennego.
Zobacz również: Stożek rotatorów.
Z kolei mięśnie zapewniają stabilizację dynamiczną kompleksu barkowego na wiele sposobów. Podczas skurczu zwiększają sztywność układu torebkowo-więzadłowego co wpływa na poprawę stabilności stawów. Działają one również jako dynamiczne więzadła, gdy napinają się ich elementy nieczynne. Co bardzo ważne, stanowią one komponent pary sił, które sterują ustawieniem kości ramiennej i łopatki. Przyczyniają się tym samym do nadania właściwego kierunku siłom działającym na bark.
Staw barkowo-obojczykowy
Staw barkowo-obojczykowy łączy koniec barkowy obojczyka z wyrostkiem barkowym łopatki. Pomiędzy nimi znajduje się dysk śródstawowy, który uzupełnia przestrzeń. Za stabilizację tego stawu odpowiadają przede wszystkim więzadła: barkowo-obojczykowe, kruczo-obojczykowe oraz kruczo-barkowe. Ruchomość stawu nie jest duża, wynosi zaledwie 5-8 stopni, jest jednak możliwa w każdej płaszczyźnie. Utrata ruchomości skutkuje brakiem zdolności protrakcji, retrakcji, elewacji i depresji obręczy barkowej.
Staw mostkowo-obojczykowy
Łączy mostek z mostkowym końcem obojczyka, przy czym ze względu na możliwość ruchu w każdym kierunku zalicza się go do stawów wieloosiowych. Między powierzchniami budującymi ten staw znajduje się krążek stawowy. Za stabilizację stawu mostkowo-obojczykowego odpowiadają głównie więzadła: mostkowo-obojczykowe przednie i tylne, żebrowo-obojczykowe, międzyobojczykowe. Zaburzenia ruchomości w tym stawie skutkują – podobnie jak poprzednio – zniesieniem protrakcji, retrakcji, elewacji i depresji.
Ruchomość łopatki
Główne znaczenie dla prawidłowej funkcji barku ma właściwa ruchomość łopatki. Stanowi ona stabilną podstawę, od której rozpoczynają się wszystkie ruchy barku, a jej odpowiednie ustawienie decyduje o skutecznych, a także silnych ruchach w stawie ramiennym.
Dyskineza łopatki (czyli nieprawidłowe ustawienie linijne oraz ruchomość łopatki) może klinicznie objawiać się niestabilnością lub konfliktem bądź obydwoma tymi zaburzeniami w jednym czasie. Wzmacnianie stabilizatorów łopatki stanowi ważny element planu rehabilitacji po wszystkich jej uszkodzeniach. Ma podstawowe znaczenie dla pełnego powrotu czynności kompleksu barkowego.
Rehabilitacja po uszkodzeniu barku
U większości pacjentów rehabilitacja po uszkodzeniu barku powinna początkowo skupiać się na opanowaniu bólu i odzyskaniu koordynacji ruchowej wszystkich elementów kompleksu barkowego. Gdy pacjent odzyska zdolność wykonywania ruchów, uwaga fizjoterapeuty powinna skupić się na ćwiczeniach wzmacniających oraz ponownym wyuczeniu mięśni otaczających łopatkę wypełniania ich normalnych zadań.
Dla przywrócenia precyzji cechującej funkcjonowanie kompleksu barkowego, konieczne jest odzyskanie przez mięśnie tzw. wyuczonych schematów ruchowych. Schematy te powodują ustawienie kompleksu barkowego w zaplanowany sposób i zapewniają mięśniom precyzyjną synchronizację. Od tego zależy maksymalny powrót ich funkcji.
Na poniższym materiale wideo można zobaczyć przebieg rehabilitacji jednego z pacjentów Centrum Fizjoterapeuty, który zmagał się z bólem barku:
Należy pamiętać, że niezmiernie ważny jest też równoczesny trening mięśni tułowia i kończyn dolnych, ponieważ ponad połowa energii kinetycznej podczas serwowania i rzutów jest generowana przez te właśnie mięśnie. Dlatego niezbędna jest również rehabilitacja wszystkich składowych łańcucha kinematycznego, gdy chce się powrócić do pełnej sprawności wykonywania czynności dnia codziennego oraz chęci przywrócenia sportowcowi zdolności współzawodniczenia, a także wykonywania wymagających wielkiego wysiłku rzutów ponad głową.
Zobacz również: Niestabilność stawu ramiennego – fizjoterapia.
Polecane produkty:
|
Plastry kinesiotaping
Taśmy Kinesio Tex Classic to oryginalne, japońskie plastry znane i cenione od lat przez fizjoterapeutów na całym świecie. Stworzone zostały i do tej pory nadzorowane są przez doktora Kenzo Kase. Taśmy te zapewniają skuteczną i bezinwazyjną metodę w walce Zobacz więcej... |
|
Plastry do kinesiotapingu
Zapewniają skuteczną i bezinwazyjną metodę w walce z bólem układu mięśniowo-nerwowego. Dodatkowo korzystnie wpływają na poprawę krążenia krwi oraz limfy, zapewniając przy tym wygodę podczas noszenia. Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
- Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
