Stopa końska – charakterystyka i leczenie

Stopa końska (łac. pes equinus) to złożona deformacja stopy powstała w okresie prenatalnym. W Europie Środkowej wadę tę stwierdza się około 2:1000 urodzeń, w większości u chłopców (u około 50% przypadków wada występowała obustronnie). Przyczyna jej występowania nie jest do końca jasna. Obecnie dopuszcza się 6 teorii jej powstania: chromosomalną, embrionalną, ontogenetyczną, płodową, neurogenną i miogenną. Warte uwagi są badania wskazujące na zwiększony wzrost ilości włókien typu I z 50% na 72% m. in. w mięśniu trójgłowym łydki, a także deficyt włókien typu II u dzieci z tą wadą.

Stopa końska – charakterystyka

W obrazie klinicznym widoczne jest jej trójpłaszczyznowe odchylenie dotyczące:

• szpotawego ustawienia pięty w płaszczyźnie czołowej;
• komponenty końskiego ustawienia pięty w płaszczyźnie strzałkowej;
• przywiedzenia i inwersji przodostopia w płaszczyźnie poprzecznej oraz rotacja kości piętowej i przodostopia wokół kości skokowej również w płaszczyźnie poprzecznej.

W cięższym obrazie klinicznym wady widoczne jest jej wydrążenie, przykurcz podeszwowy z głęboką fałdą oraz wtórną reakcją skórną. W stopie końskiej widoczne są zaburzenia równowagi mięśniowej, przede wszystkim przykurcze mięśni piszczelowych przednich, tylnych oraz mięśnia trójgłowego łydki. Zwiększają przywiedzenie i inwersję stopy tak, że początkowo nie można wyczuć kostki przyśrodkowej.

Dodatkowo widoczny jest skrót następujących mięśni:

• zginacz palucha długiego;
• zginacz palców długi;
• odwodziciel palucha;
• przywodziciel palucha;
• zginacz palucha krótki;
• czworoboczny podeszwy wraz z rozcięgnem podeszwowym.

Przykurcz mięśni podeszwowych powoduje zwiększenie przykurczu zgięciowego stopy i ustawienia szpotawego pięty.

Podsumowując, w wyniku przykurczu supinacyjnego i zgięciowego łuk przyśrodkowy jest mocno skrócony. Pięta ustawia się w szpotawieniu, a przodostopie w przywiedzeniu. Ruch odwracania jest zniesiony. Łuk przyśrodkowy jest skrócony, a boczny rozciągnięty. Oba łuki nie są ustawione równolegle i dochodzi do ich trójpłaszczyznowej deformacji. Również skróceniu ulega aparat więzadłowo-torebkowy po stronie przyśrodkowej.

Typy stopy końskiej

Według Dimeglio i wsp. oraz Grill można wyróżnić 4 typy stopy końskiej:

I (dotyczy 20%) – komponenta końskostopia poddaje się biernej korekcji i można ją leczyć zachowawczo, nieznaczny jest skrót ścięgna Achillesa;
II (dotyczy 33%) – możliwa tylko częściowa korekcja, przywiedzenie jak i supinacja (20 stopni) są niewielkie i podatne na korekcję – duża skuteczność leczenia zachowawczego;
III (większość, około 35%) – utrwalone końskostopie, a podskokowa rotacja pozwala tylko na niewielką korekcję. Supinacja przodostopia wynosi około 40% i możliwa jest tylko częściowa korekcja;
IV (dotyczy około 12%) – stopa znacznie krótsza, sztywna, z wyraźną fałdą i silnymi przykurczami. Podskokowo stopa jest całkowicie przemieszczona i znacznie ustawiona końsko. Szpotawość tyłostopia około 45%. Niemal całkowicie nie poddaje się korekcji biernej.

Trójpłaszczyznowa terapia manualna

Autorką metody jest Barbara Zukunft-Huber – znana niemiecka fizjoterapeutka. Według niej, prowadząc terapię zgodną z rozwojem dziecka można uniknąć zabiegów operacyjnych w lżejszych przypadkach wady stopy końskiej. Przedoperacyjna terapia trójpłaszczyznowa pozwala na mniejszą ingerencję chirurgiczną oraz powoduje, że dzieci poddawane jej mają silniejsze mięśnie łydki w porównaniu z dziećmi niepoddawanymi terapii. Ponadto autorka wskazuje na alternatywne zastąpienie wykorzystywanych szyn po leczeniu Ponsetiego i zastąpienia ich funkcjonalnym bandażowaniem oraz trójpłaszczyznową manualną terapią stóp opartą na zasadach neurofizjologicznych według ściśle określonego wzorca.

Podstawy metody

Stopień ciężkości wady i brak postępu podczas czynnościowej terapii stanowią kryterium wskazań do wykonania operacji. Według autorki im później wykonana operacja – tym łatwiejsza mobilizacja stóp po operacji – podczas chodu samodzielnie przez dziecko. Metoda ta opiera się na redresji w supinacyjnym ustawieniu stopy, a nie jak do 1960 r. – w pronacyjnym (co często prowadziło do stopy wydrążonej).

Według Barbary Zukunft-Huber należy przywrócić prawidłowy kształt stopy dziecka i w ten sposób dać mu warunki do wykonywania naturalnych, genetycznie zaprogramowanych wzorców ruchowych rozwojowych dziecka, co pozwoli na samodzielne wzmocnienie osłabionych mięśni przez dziecko i rozwój we wszystkich płaszczyznach. Autorka uważa, że bez zastrzeżeń opatrunki gipsowe można używać wyłącznie do 6 tygodnia życia dziecka. Następnie występuje fiksacja wzroku, przeniesienie środka ciężkości ciała i genetycznie zaprogramowany rozwój, który jest blokowany/zaburzany przez opatrunki gipsowe. Genetycznie uwarunkowany wzorzec rozwoju niemowlaka powoduje zabezpieczenie korekcji wady. Wykorzystując tę terapię poprawia się funkcjonowanie stawów w obrębie wady likwidując ograniczenia i zapewniając zaprogramowany, spontaniczny wzorzec ruchu. Nie wymaga on stabilizacji opatrunkiem gipsowym ani szyną, lecz wystarczy bandażowanie.

Etapy terapii

Wyróżnia się 4 etapy terapii:

1. W leżeniu tyłem – korekcja deformacji przodostopia i czynnościowej długości stopy.
2. Leżenie przodem – korekcja deformacji przodostopia i szpotawości pięty.
3. Leżenie przodem – korekcja stawu Choparta.
4. W leżeniu przodem i bokiem – korekcja końskostopia.

Metoda Ponsetiego a trójpłaszczyznowa terapia manualna

Początkowo w Metodzie Ponsetiego stabilizuje się stopę w opatrunku gipsowym w pozycji supinacji, aby wyrównywać komponentę wklęsłą wady. Następnie zwiększa się odwiedzenie stopy korygując tym samym przywiedzeniowe ustawienie i szpotawość tyłostopia. Po osiągnięciu około 50-70 stopni odwiedzenia wykonuje się nieznaczny zabieg chirurgiczny (przezskórne przecięcie Achillesa celem zniesienia komponenty końskiej). Ponownie zakłada się gips na 3 tygodnie, natomiast po zdjęciu gipsu zakłada się szynę odwodzącą (początkowo 23-24 h na dobę przez 3 miesiące).

Niekorzystną stroną tej metody jest odrzucenie szyny przez dzieci, niespokojny sen, zaburzenie swobodnych ruchów i rozwoju dziecka, zwłaszcza w 1 roku życia. Niemniej jednak unika ona często powrotu deformacji i zabezpiecza skorygowaną stopę. Patrząc na naturalny i prawidłowy rozwój dziecka w pierwszym roku życia to na zastosowanie szyny korekcyjnej warto spojrzeć krytycznie, ponieważ z szyną dziecko ma zaburzone obroty z brzucha na plecy.

Strategie postępowania w obu przypadkach są podobne, ponieważ opierają się na podobnych wytycznych. Terapia Zukunft-Huber jest alternatywą dla szyny odwodzącej i nie jest w opozycji do metody Ponsetiego. Wraz z rozpoczęciem chodzenia przez dziecko, kiedy rodzice zaprzestaną terapii, konieczne może okazać się zakładanie szyny na noc.

	Plastry do kinesiotapingu Zapewniają skuteczną i bezinwazyjną metodę w walce z bólem układu mięśniowo-nerwowego. Dodatkowo korzystnie wpływają na poprawę krążenia krwi oraz limfy, zapewniając przy tym wygodę podczas noszenia. Zobacz więcej...
	Plastry kinesiotaping Taśmy Kinesio Tex Classic to oryginalne, japońskie plastry znane i cenione od lat przez fizjoterapeutów na całym świecie. Stworzone zostały i do tej pory nadzorowane są przez doktora Kenzo Kase. Taśmy te zapewniają skuteczną i bezinwazyjną metodę w walce Zobacz więcej...