Lateralizacja to naturalna i w pełni fizjologiczna cecha organizmu wskazująca na jego asymetryczność. Zwykle na etapie wczesnego rozwoju dziecka jedna ze stron ciała zaczyna dominować nad drugą. Brak symetryczności często zauważamy również w proporcjach twarzy. Innymi słowy, lateralizacja jest funkcjonalną przewagą stronną ciała człowieka.
Z czego wynika lateralizacja?
Lateralizacja związana jest z budowaniem napięcia posturalnego wskutek częstych zmian pozycji ciała. Dostarcza to nowych doznań zmysłowych dla rozwijającego się organizmu, wskutek czego silnie zaznacza się linia środkowa ciała. Ma ona bezpośredni wpływ na kształtowanie się lateralizacji. Bardzo ważna jest również kształtująca się równowaga, która:
- zapobiega upadkom, koryguje wszelkie odchylenia od linii środkowej ciała;
- kontroluje ruch gałek ocznych;
- dostarcza aktualnych danych o pozycji ciała w przestrzeni.
Na cały proces lateralizacji wpływ mają:
- prawidłowe napięcia mięśniowe;
- prawidłowe odbieranie bodźców proprioceptywnych (propriocepcja);
- wpływy środowiska;
- ogólny rozwój i predyspozycje fizjologiczne.
Asymetria w funkcjonowaniu części ciała, jaką jest lateralizacja, wynika z różnic w budowie i funkcjach obydwu półkul mózgowych. Jak wiadomo, każda z nich pełni nieco inne funkcje, choć jedynie ich współdziałanie zapewnia dobre funkcjonowanie całej jednostki, czyli organizmu.
Różnice półkul mózgowych
Na przestrzeni lat udowodniono, że lewa i prawa półkula mózgu pełni nieco inne funkcje. Prawa jest bardziej emocjonalna – odpowiada za wrażliwość, uzdolnienia artystyczne i percepcję przestrzenną. Z kolei lewa jest strukturą analityczną i logiczną – odpowiada za poczucie czasu, zdolności matematyczne i łączenie faktów. Nie jest jednak możliwe, aby pracowała jedynie jedna półkula mózgu, ponieważ są one anatomiczne i czynnościowo ze sobą połączone. Uznaje się, że u osób praworęcznych przeważa praca lewej półkuli mózgu, zaś u osób leworęcznych – praca prawej. Dzieje się tak, gdyż układ nerwowy jest skrzyżowany.
Etapy rozwoju lateralizacji
Rozwój lateralizacji w ciągu życia dziecka można opisać w kilku etapach:
- do 3. miesiąca życia – dziecko układa się asymetrycznie, nie przeważa żadna ze stron;
- 3-6 miesiąc życia – typowa jest symetria zwierciadlana ruchów, czyli np. dziecko wyciąga obydwie rączki do pokazywanych mu przedmiotów;
- powyżej 6. miesiąca życia – wykształca się delikatny chwyt jednoręczny. Dziecko preferuje jedną z rąk;
- 1-2 rok życia – przejawy lateralizacji słabną, ponieważ rozwija się umiejętność chodu, która wymaga silnej pracy obydwu półkul i angażuje w równym stopniu dwie kończyny dolne;
- powyżej 2. roku życia – zaczyna się rozwijać właściwa asymetryczność.
Lateralizacja ustala się między 2. a 4. rokiem życia, w zależności od przeważającej strony ciała. Przyjmuje się, że u większości dzieci, już w wieku 2.-3. roku życia można stwierdzić silnie ukształtowaną praworęczność. Leworęczność ustala się zwykle w okolicach 3.-4. roku życia. Do 4. roku życia może utrzymywać się oburęczność, która jednak w zdecydowanej większości przypadków po ukończeniu pewnego okresu życia skłania się ku jednej ze stron. Jeśli powyżej 10. roku życia lateralizacja wciąż nie jest ustalona, można uznawać to za patologię (zaburzenie rozwojowe).
Rodzaje lateralizacji
Wyróżniamy następujące rodzaje lateralizacji:
- jednostronną – u większości osób przeważa prawa strona ciała, najczęściej widoczna jako praworęczność. Może jednak dotyczyć każdej części ciała: oka, nogi, ucha itd.;
- niejednorodną – inaczej skrzyżowaną. Występuje wówczas, gdy sprawniejsza jest lewa ręka, prawe oko, lewa noga lub inne, niesymetryczne kombinacje.
Warto zaznaczyć pojęcie lateralizacji osłabionej. Ma miejsce wtedy, gdy cały proces przebiega w opóźnionym tempie, czyli w sposób zwolniony. U dzieci z tego typu lateralizacją dochodzi do tego, że ich obie ręce są najczęściej mało sprawne, a także dochodzi do braku koordynacji między nimi. Przyjmuje się, że posługiwanie się lewą i prawą ręką powyżej 10 roku życia jest objawem zaburzenia rozwojowego, przez co może dochodzić do trudności w uczeniu się.
Badanie lateralizacji
W celu określenia lateralizacji należy przeprowadzić:
- wywiad z rodzicami;
- obserwację dziecka;
- testy lateralizacji;
- próby ekstremalne.
Wywiad z rodzicami
Pozwala uzyskać informacje takie jak m.in. kiedy zauważono pierwsze objawy lateralizacji i jak rozwijała się w trakcie rozwoju dziecka.
Obserwacja dziecka
Zachowanie dziecka w różnych sytuacjach życiowych np. którą ręką je, pisze, trzyma nożyczki powoduje, że dokonuje ono wyboru jednego z dwóch narządów zmysłu lub ruchu. Obserwacja pozwala na określenie przeważającej strony ciała.
Testy lateralizacji
Testy lateralizacji R. Zazzo i N. Galifret Granjon. Wyróżniamy próby:
- rąk (odkładanie kart, marionetka);
- oczu (patrzenie przez dziurkę w kartonie o wymiarach 25 cm x 15 cm z otworem w środku o średnicy 0,5 cm);
- nóg (klasy, kopanie).
Próby ekstremalne
Tego rodzaju próby pozwalają określić dominację:
- ręki (np. obwodzenie koła lub rysowanie domku prawą i lewą ręką – określamy graficzny poziom rysunku, czas jego wykonania, a także nacisk ołówka/kredki);
- nogi (np. skoki na jednej nodze, wejście na taboret);
- oka (zaglądanie do wyciętej w kartonie dziurki);
- uszu (sprawdzanie sprawności zegarka).
Polecane produkty:
|
Wałek igłowy – aplikator wieloigłowy
Wałek igłowy to aplikator przeznaczony do wykonywania masażu na różne części ciała. Wysoka efektywność znalazła zastosowanie w kompleksowej terapii różnych schorzeń, a także profilaktyce ... Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Bober E., Lateralizacja – wybrane problemy.
- Choptiany M., Asymetria i symetria funkcjonalna u dzieci w wieku 11-13 lat, Środkowoeuropejskie Czasopismo Naukowe, 2/2018.
- Paczkowska A., Szmalec J., Zielonka D., Wykrywanie problemów związanych z nieustaloną lateralizacją i możliwości im przeciwdziałania dla prawidłowego rozwoju dziecka, Hygeia Public Health, 3/2014.
- Szymankiewicz I., Lateralizacja i jej zaburzenia, Jarocin 2014.
