Ciąża fizjologiczna u człowieka trwa 40 tygodni licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki. Prawidłowa ciąża to ciąża, która zakończyła się w pomiędzy 38 i 42 tygodniem. Ciąża trwająca dłużej niż 42 tygodnie uznawana jest za ciąże po terminie. W przypadku, gdy do porodu dojdzie między 22 a 37 tygodniem ciąży, to wówczas będzie to poród przedwczesny. Zarówno wcześniak, jak i dziecko urodzone znacznie po terminie, może zmagać się z ewentualnymi problemami zdrowotnymi. W artykule zostanie omówione wcześniactwo i to z jakimi trudnościami może zmagać się wcześniak oraz jak może mu pomóc fizjoterapeuta dziecięcy.
Kim jest wcześniak i jak wyglądają jego pierwsze samodzielne chwile życia?
Wcześniakiem jest dziecko urodzone przedwcześnie, czyli między 22 a 37 tygodniem ciąży.
Wcześniactwo dzieli się na 3 rodzaje:
- średnie wcześniactwo – dziecko urodzone od 32 do 36 tygodnia ciąży włącznie,
- skrajne wcześniactwo – dziecko urodzone od 28 do 31 tygodnia ciąży włącznie,
- ekstremalnie skrajne wcześniactwo – dziecko urodzone od 23 do 27 tygodnia ciąży włącznie.
Pierwsze chwile, dni, a nawet tygodnie po porodzie są niezwykle ważne dla każdego maluszka, ale w szczególności dla wcześniaka. W organizmie dziecka dochodzi do wielu zmian, a noworodek przystosowuje się do życia poza organizmem mamy. U każdego dziecka wykonywane są badania przesiewowe mające charakter profilaktyczny w celu identyfikacji stanu zdrowia oraz chorób za pomocą badań klinicznych, testów analitycznych oraz innych procedur. Dodatkowo tuż po porodzie oceniany jest stan noworodka przez neonatologa lub położną za pomocą skali Apgar. Ocenia się u noworodka parametry takie jak: oddychanie, czynność serca, napięcie mięśniowe, zabarwienie skóry oraz odruchy fizjologiczne.
Zdarza się, że nowo narodzone dziecko wymaga wsparcia szczególnej opieki lekarskiej oraz aparatury takiej jak inkubator. Ewentualne trudności u wcześniaka mogą wpłynąć nieprawidłowo na rozwój psychomotoryczny. Dlatego tak ważne jest, aby dziecko pozostało pod opieką specjalistów, a w domu było bacznie obserwowane przez rodzica.
Jakie zagrożenia dla dziecka niesie za sobą wcześniactwo?
Każdy kolejny tydzień ciąży jest ważny i daje dziecku możliwość prawidłowego rozwoju. Przedwczesne zakończenie ciąży może przyczynić się do wystąpienia trudności związanych z dalszym funkcjonowaniem dziecka poza brzuchem mamy. Niektóre narządy maluszka mogą być nie w pełni wykształcone. Co za tym idzie, ich funkcja może być zaburzona. U wcześniaka mogą wystąpić trudności między innymi wynikające z niedojrzałości płuc czy też nieprawidłowej pracy serca.
Lekarze i fizjoterapeuci szczególnie zwracają u dziecka uwagę na kwestie takie jak napięcie mięśniowe, sposób ułożenia ciała, skupianie wzroku, liniowość, wyciąganie rączek do zabawki, chwytanie przedmiotów, reagowanie na dźwięki, a także na to, czy następnie dziecko osiąga umiejętności adekwatnie do wieku. Warto, aby rodzice obserwowali swoje dziecko w domu, a w razie wątpliwości dotyczących przebiegu rozwoju maluszka zgłosili się na konsultację do specjalisty.
Trudności dotyczące rozwoju u wcześniaka
Rozwój wcześniaka może być nieharmonijny i zakłócony. Warto mieć na uwadze, że może on mieć trudności dotyczące rozwoju psychomotorycznego. Problemy te mogą wynikać między innymi z nieprawidłowości związanych z ośrodkowym układem nerwowym. U wcześniaka można zauważyć następujące trudności:
- asymetria,
- asymetria ułożenia główki (wypłaszanie główki po jednej ze stron), • prężenie i odginanie się, w tym odginanie główki,
- nierównomierne napięcie mięśniowe,
- trudności z pobieraniem pokarmu,
- nieprawidłowa ruchomość języka,
- trudności w połykaniu,
- trudności ze snem,
- problem z uspokajaniem,
- nadwrażliwość zmysłowa,
- trudności z równowagą i koordynacją,
- trudności koncentracją uwagi,
- nadmierna ruchomość w stawach barkowych i biodrowych, • trudności w osiąganiu kolejnych umiejętności ruchowych.
Warto zaznaczyć, że występujące nieprawidłowości u dziecka mogą przyczynić się do tego, że rozwój wcześniaka będzie przebiegał w sposób nieprawidłowy i nieharmonijny. Dziecko z tego typu trudnościami często wymaga wsparcia interdyscyplinarnego, które ma na celu zapewnienie maluszkowi prawidłowego rozwoju i pracy nad nieprawidłowościami. Należy natomiast dodać, że trudności te nie zawsze muszę się pojawić u wcześniaka i z drugiej strony mogą również pojawić się u dzieci urodzonych w terminie.
Jaka jest rola fizjoterapeuty dziecięcego w procesie terapeutycznym wcześniaka?
Główną rolą fizjoterapeuty w procesie terapeutycznym wcześniaka jest między innymi nauczenie rodziców, w jaki sposób powinni postępować z maluszkiem i jak powinni się nim opiekować. Fizjoterapeuta, planując proces terapeutyczny i podczas jego realizacji, będzie miał na uwadze dążenie do zminimalizowania występowania ewentualnych nieprawidłowości u dziecka oraz wsparcie rozwoju psychomotorycznego.
W przypadku wcześniaka niezwykle ważna jest prawidłowa codzienna pielęgnacja. Fizjoterapeuta podczas konsultacji przedstawi i nauczy rodzica, w jaki sposób podnosić, nosić, przebierać, kąpać, karmić czy też bawić się z dzieckiem. Jest to bardzo ważne ze względu na fakt, że czynności te będą miały wpływ na dalszy jego rozwój. Nawet gdy rodzic uczęszczał do tak zwanej szkoły rodzenia, będzie to dodatkowy sposób na powtórzenie wiedzy w praktyce oraz jej weryfikację przez specjalistę.
W całym procesie bardzo ważne jest kontynuowanie zaleceń uzyskanych od fizjoterapeuty przez rodzica w domu oraz pamiętanie o systematyczności w ich wykonywaniu. Fizjoterapeuta może również podpowiedzieć, w jaki sposób bawić się z dzieckiem w domu tak, aby stymulować prawidłowo jego rozwój. Ważne jest, aby rodzice po konsultacji z fizjoterapeutą, poczuli się pewniej w czynnościach, które wykonują codziennie przy dziecku.
Wcześniak szczególnie potrzebuje wsparcia, opieki i prawidłowej pielęgnacji
Prawidłowa opieka okołoporodowa oraz pielęgnacja wcześniaka od pierwszych dni jego życia jest niezwykle ważna. Bardzo istotne jest zadbanie o prawidłowo noszenie, podnoszenie, ubieranie, przewijanie i karmienie malucha. Warto, aby rodzice zapewnili dziecku odpowiednie i bezpieczne warunki w domu, które to będą sprzyjały jego rozwojowi. Pamiętać należy
również, że radość i spokój niesiony od rodzica będzie dodatkowo wpierał pozytywnie rozwój maluszka.
Kiedy konsultacja fizjoterapeutyczna jest konieczna?
Nie każde dziecko, nawet to przedwcześnie urodzone wymaga fizjoterapii, natomiast konsultacja u fizjoterapeuty dziecięcego może okazać się pomocna wówczas, gdy rodzice nie są pewni, w jaki sposób powinni obchodzić się z maleństwem, które dopiero co przyszło na świat. Zdarza się również, że rodzice sami zgłaszają się do fizjoterapeuty, ponieważ zauważają niepokojące symptomy u maluszka i chcieliby je skonsultować. Warto zaznaczyć, że wcześniak zwykle jest pod opieką neurologa dziecięcego, który również może zalecić konsultację i postępowanie terapeutyczne adekwatne do potrzeb maluszka. Niezwykle ważna jest profilaktyka i w przypadku jakichkolwiek wątpliwości warto wybrać się z dzieckiem na konsultację do fizjoterapeuty, który oceni rozwój dziecka i pomoże stwierdzić czy przebiega bez żadnych zakłóceń. Podczas konsultacji fizjoterapeuta przeprowadzi ocenę funkcjonalną dziecka i udzieli odpowiedzi na wszelkie pytania.
Jakie metody stosuje fizjoterapeuta w przypadku fizjoterapii wcześniaka?
Fizjoterapia wcześniaka polega między innymi na stymulowania ciała dziecka w taki sposób, aby jego rozwój był jak najbardziej zbliżony do rozwoju prawidłowego noworodka. Fizjoterapeuta podczas procesu terapeutycznego u wcześniaka skupia się na kształtowaniu i rozwijaniu prawidłowych wzorców, odruchów, a także zachowań. Do głównych metod fizjoterapii wcześniaków stosowanych w neurorehabilitacji zalicza się między inny metodę Vojty oraz metodę NDT-Bobath. Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka za pomocą metody Vojty polega na torowaniu odruchów i wykształceniu u niego prawidłowego schematu ruchowego. Dążąc przy tym do odbudowania zaburzonych lub utraconych wzorców ruchowych. Podczas rehabilitacji metodą Vojty uciska się określone punkty na ciele dziecka, wywołując przy tym pożądane reakcje ruchowe. Natomiast głównym celem terapii metodą NDT-Bobath jest wspieranie oraz stymulowanie rozwoju dziecka między innymi poprzez eliminowanie niewłaściwych odruchów i wzorców. Terapia tą metodą przyczynia się również do poprawy dystrybucji napięcia mięśniowego. Fizjoterapeuta może ponadto zalecić ćwiczenia i zabawy odpowiednie do wykonywania w domu. Rodzaj metody powinien być odpowiednio dobrany do potrzeb dziecka. Fizjoterapeuta prowadzący dziecko zazwyczaj zaleca jedną z wyżej wymienionych metod terapii po szczegółowej ocenie dziecka.
Bibliografia
- Bagnowska K., Czynniki wpływające na skuteczność rehabilitacji metodą NDT-Bobath u dzieci urodzonych przedwcześnie, Nowa Pediatria, 2014, 2: 63-71.
- Suder A., Nawrot J., Gniadek A., Współpraca położnej lub pielęgniarki i fizjoterapeuty na oddziale intensywnej terapii noworodka, artykuł przeglądowy, Problemy pielęgniarstwa, 2018, 26 (2): 99-103.
- Zdzienicka-Chyła A., Mitosek-Szewczyk K., Przebieg i wspieranie rozwoju sensomotorycznego dziecka urodzonego
przedwcześnie, Rehabilitacja Medyczna (Med Rehabil), Tom 21, Nr 3, 64-69, AWF Kraków, 2017.
Artykuł sponsorowany
