Postęp we współczesnej medycynie spowodował, że średnia długość życia przeciętnego człowieka stale wzrasta. Proces starzenia się organizmu oznacza jednak zwiększenie ryzyka nie tylko występowania chorób, ale również i urazów – w tym upadków.
Jak dowodzą badania naukowe, szacuje się, że każdego roku 30-40% osób powyżej 65 r.ż. upada w swoim życiu przynajmniej raz. Po 80 r.ż. liczba ta wzrasta do ok. 50%. Konsekwencje upadków w tym wieku są bardzo niebezpieczne, co stanowi poważne wyzwanie dla współczesnej medycyny i rehabilitacji.
Dlaczego upadek jest tak niebezpieczny?
Upadek jest jedną z głównych przyczyn śmiertelności u osób starszych (u co 3 osoby z grupy ryzyka) oraz może prowadzić do groźnych i bolesnych urazów ciała (m.in. złamań kości czy urazów mózgowo – czaszkowych). Ponadto upadki prowadzą do utraty niezależności osób starszych w ich codziennym życiu, a spowodowane to jest strachem przed kolejnym upadkiem, co z kolei powoduje uzależnienie od drugiej osoby.
Zobacz również: złamanie Collesa
Czynniki ryzyka
Istnieją dwie grupy czynników ryzyka upadku.
Do pierwszej zaliczamy czynniki wewnętrzne, czyli zdrowotne. Są to m.in.:
- hipokinezja (ograniczona aktywność fizyczna);
- schorzenia narządu wzroku (niedowidzenie bądź ślepota);
- zaburzenia narządu równowagi;
- zaburzenia chodu;
- schorzenia narządu ruchu (np. osteoporoza i choroba zwyrodnieniowa stawów);
- zbyt duża ilość przyjmowanych jednocześnie leków (tzw. polipragmazja).
Drugą grupę stanowią czynniki środowiskowe, czyli zewnętrzne. Zaliczamy do nich m.in.:
- śliską i nierówną nawierzchnię (mokre podłogi czy szczególnie niebezpieczne w zimie śliskie chodniki);
- nieprawidłowe obuwie (np. niewiązane obuwie w stylu „kapci”);
- niewłaściwe lub niedostateczne oświetlenie pomieszczenia;
- brak uchwytów i barierek do podparcia w mieszkaniu.
Profilaktyka
Wśród wymienionych czynników znajdują się te, które można i – co więcej – należy modyfikować. Poprzez takie działanie możemy zminimalizować ryzyko upadku. Przede wszystkim należy odwiedzić lekarza, a następnie fizjoterapeutę, którzy we współpracy będą mogli ocenić, a następnie monitorować ryzyko upadku u danej osoby (poprzez badanie równowagi i chodu, badanie okulistyczne, neurologiczne, kardiologiczne oraz ryzyko wystąpienia osteoporozy).
Należy także zasięgnąć opinii lekarza w sprawie zażywanych leków – stosowanie 4 i więcej różnych leków jednocześnie zwiększa ryzyko upadku. Co gorsze, często występuje sytuacja, kiedy jeden lek wzmacnia bądź osłabia działanie drugiego i to również może mieć bardzo niebezpieczne konsekwencje.
Ponieważ najczęściej do upadków dochodzi w domu lub w jego pobliżu, należy również zwrócić uwagę na przystosowanie mieszkania do warunków życia osoby starszej – należy m.in. wyeliminować progi, zwijające się dywany czy wystające kable, a także zwiększyć ilość światła w mieszkaniu poprzez zamontowanie dodatkowych lamp. Badania naukowe dowodzą bowiem, że osoba w wieku 65 lat potrzebuje 4 – krotnie więcej światła niż 20-latek. Ponadto dobrym rozwiązaniem może być zamontowanie specjalnych uchwytów np. w toalecie lub przy wannie.
Fizjoterapia
Co jeszcze można zrobić, aby skutecznie minimalizować ryzyko upadków? Profilaktyka, oprócz wymienionych wyżej modyfikacji, polega także na skutecznej fizjoterapii poprzez regularne wykonywanie specjalnie opracowanych przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę ćwiczeń fizycznych.
Przede wszystkim mowa tu o wzmocnieniu siły mięśni kończyn dolnych i posturalnych, utrzymaniu prawidłowej ruchomości stawów i postawy ciała, wykonywaniu ćwiczeń równoważnych z zastosowaniem specjalnych piłek, poduszek sensomotorycznych i innych przyborów, a także z wykorzystaniem urządzeń opartych na sprzężeniu zwrotnym – tzw. biofeedbacku.
Ponadto dobrym rozwiązaniem jest również zapewnienie osobie starszej stosownego zaopatrzenia ortopedycznego (odpowiednio laski, kule czy balkoniki w zależności od stanu pacjenta).
Innym przykładem zastosowania ruchu jako czynnika zmniejszającego ryzyko upadku jest umiarkowana, ale regularna aktywność fizyczna. Formą takiej aktywności może być np. codzienny spacer przez minimum 45 minut.
Zespół poupadkowy – błędne koło
Należy również zwrócić uwagę na fakt występowania tzw. zespołu poupadkowego – osoba, która już raz przeżyła upadek, będzie ograniczała swoją aktywność fizyczną ze względu na lęk i strach przed kolejnym upadkiem. Jest to przykład błędnego koła, które należy przerwać poprzez wspieranie poszkodowanego, a także zachęcanie go do aktywności fizycznej.
Czasem w takim przypadku niezbędna jest również pomoc psychologa, bowiem nieleczony zespół poupadkowy może prowadzić w krótkim czasie do znacznego pogorszenia jakości życia osoby starszej z wystąpieniem lub znacznym nasileniem niepełnosprawności.
Bibliografia
- Szot P., Golec J., Szczygieł E., Przegląd wybranych testów funkcjonalnych, stosowanych w ocenie ryzyka upadków u osób starszych, Gerontologia Polska, 1/2008.
- Edbom-Kolarz A., Marcinkowski J., Upadki osób starszych – przyczyny, następstwa, profilaktyka, Hygeia Public Health, 3/2011.
